Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 1 tỷ ca mắc cúm mùa, trong đó có 3-5 triệu ca nhiễm nặng, khoảng 650.000 trường hợp tử vong trên toàn cầu. Các chuyên gia khuyến cáo, cần tiêm phòng vắc xin cúm mùa đủ liều, đúng lịch, đặc biệt tiêm nhắc hàng năm cho trẻ em từ 6 tháng và người lớn để ngăn ngừa bệnh, các biến chứng và nguy cơ tử vong do virus cúm gây ra.
Bài viết được tham vấn bởi ThS.BS Ngô Thị Kim Phượng, Quản lý Y khoa Vùng 2 – miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống tiêm chủng VNVC.

Vắc xin cúm là sinh phẩm y tế có chứa kháng nguyên virus cúm đã được làm bất hoạt (không có khả năng gây bệnh), giúp bảo vệ hệ miễn dịch trước sự tấn công của các chủng virus cúm nguy hiểm, ngăn chặn nguy cơ lây nhiễm và các biến chứng nguy hiểm do loại virus này gây ra.
Vắc xin cúm bảo vệ cơ thể bằng cách kích thích cơ thể sản sinh ra kháng thể chống lại virus cúm, thông thường phải mất 2 tuần sau khi chủng ngừa vắc xin mới có khả năng phát huy tác dụng bảo vệ. Các kháng thể được sản sinh này có nhiệm vụ tiêu diệt virus cúm (trung hòa virus) khi cơ thể tiếp xúc với mầm bệnh, ngăn nguy cơ nhiễm bệnh và giảm mức độ nặng nếu không may nhiễm bệnh.
Đáng lưu ý, nồng độ kháng thể của vắc xin cúm sẽ giảm dần theo thời gian, đồng thời các chủng cúm sẽ biến đổi liên tục qua từng năm, đó là lý do các công thức vắc xin cúm luôn được cập nhật mỗi năm để tạo miễn dịch đáp ứng với chủng virus cúm đang lưu hành. Điều này cũng đồng nghĩa với việc mỗi người cần tiêm nhắc cúm hàng năm để duy hiệu quả bảo vệ tốt nhất.
Công trình nghiên cứu vắc xin cúm được khởi xướng vào năm 1931 tại Hoa Kỳ. Cho đến những năm 1940, vắc xin cúm đầu tiên mới được chấp thuận và được triển khai sử dụng cho quân đội Hoa Kỳ, nhằm bảo vệ binh lính trong thế chiến thứ 2.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vắc xin cúm giúp bảo vệ 80–90%, giảm 60% biến chứng và 70–80% nguy cơ tử vong do cúm. Đặc biệt, nhóm có hệ miễn dịch yếu như trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mạn tính sẽ giảm đáng kể nguy cơ mắc và biến chứng nặng nếu được tiêm vắc xin cúm. Nghiên cứu cho thấy, người trưởng thành đã tiêm vắc xin cúm có nguy cơ phải vào ICU thấp hơn 26% và giảm 31% nguy cơ tử vong so với người chưa tiêm.
Vắc xin cúm không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn góp phần tăng miễn dịch cộng đồng, ngăn cúm bùng phát. ThS.BS Ngô Thị Kim Phượng (VNVC) cho biết, virus cúm từng gây đại dịch nghiêm trọng do lây nhanh qua đường hô hấp. Hiện nay, tiêm vắc xin cúm đầy đủ, đúng lịch và nhắc lại hằng năm là biện pháp hiệu quả giúp kiểm soát sự lây lan, giảm thiểu hậu quả nghiêm trọng do cúm gây ra.
Bên cạnh đó, tiêm vắc xin cúm còn giúp tiết kiệm đáng kể các chi phí chăm sóc y tế. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 10,4 tỷ đô la được chi trả hàng năm do nhập viện và khám ngoại trú vì bị cúm ở người lớn. Đồng thời, tổng thu nhập bị thiệt hại của người lao động vì nghỉ phép với lý do nhiễm cúm là 16,3 tỷ đô la mỗi năm.

Vắc xin cúm có hiệu quả bảo vệ lên đến 80 – 90%, tiết kiệm đáng kể các chi phí y tế.
Vắc xin cúm tạo ra kháng thể chống lại nhiễm trùng cho virus cúm gây ra. Hầu hết các loại vắc xin cúm hiện nay có thể bảo vệ chống lại 4 loại virus cúm phổ biến, bao gồm: 2 chủng cúm A (H1N1, H3N2) và 2 chủng cúm B (Yamagata, Victoria). Trong đó, các chủng virus cúm A chiếm khoảng 75% các ca nhiễm cúm mùa hằng năm, có khả năng gây ra đại dịch do khả năng biến đổi thành chủng mới khá nhanh.
Theo nhiều nghiên cứu, vắc xin cúm còn có khả năng bảo vệ chéo trước các tác nhân virus liên quan đến viêm phổi, trong đó có virus Sars-CoV-2 gây Covid-19. Cụ thể, một nghiên cứu được công bố trên Science Direct năm 2021 đã chỉ ra, người đã tiêm vắc xin cúm trước đó nếu mắc Covid-19 có thể giảm 24% tỷ lệ nhập viện, thở máy và thời gian nằm viện cũng ngắn hơn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thời gian lý tưởng nhất để tiêm vắc xin cúm là trước khi mùa cúm bắt đầu. Việt Nam là quốc gia thuộc khu vực nhiệt đới, thuận tiện cho sự phát triển của virus cúm nên loại virus này có thể xuất hiện quanh năm. Tuy nhiên, cao điểm của cúm mùa tại Việt Nam được ghi nhận vào tháng 3-4 hoặc 9-10 hàng năm.
Cần lưu ý, vắc xin cúm mất khoảng 2 tuần để tạo kháng thể bảo vệ cho cơ thể. Vì vậy mọi đối tượng, đặc biệt là trẻ nhỏ từ 6 tháng tuổi, phụ nữ mang thai, người có hệ miễn dịch yếu nên tiêm phòng càng sớm càng tốt để tạo miễn dịch chống lại sự lây nhiễm virus cúm hiệu quả.

Thời gian lý tưởng tiêm vắc xin cúm là trước khi mùa cúm bắt đầu hoành hành.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ nhận định, virus cúm liên tục thay đổi. Vì vậy, vắc-xin cúm cần phải được cập nhật linh hoạt và liên tục từ mùa này sang mùa khác để bảo vệ cơ thể chống lại các loại virus cúm mà theo các nhà nghiên cứu cho thấy sẽ phổ biến trong mùa cúm sắp tới.
Đặc biệt, khả năng bảo vệ của vắc xin cúm sẽ giảm dần hiệu quả theo thời gian. Vì vậy, mọi người cần phải tiêm vắc xin cúm hàng năm để “gia hạn” và duy trì tốt trí nhớ miễn dịch, mang lại khả năng bảo vệ tốt nhất.
Nhìn chung, vắc xin cúm có tác dụng bảo vệ trong khoảng một năm, các kháng thể cúm sẽ giảm dần theo thời gian. Vì vậy, trước khi bắt đầu mỗi mùa cúm, bạn nên tiêm nhắc lại để giúp tăng cường đề kháng, phòng ngừa kịp thời chủng virus cúm đang lưu hành, tạo ra hàng rào miễn dịch toàn diện nhất.
Tiêm phòng vắc xin cúm mùa định kỳ hàng năm được xem là biện pháp phòng ngừa cúm hiệu quả và mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn. Tiêm vắc xin có thể hạn chế nguy cơ trẻ nghỉ học, người lớn nghỉ làm do cúm mùa, phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm cho người thân, nhất là người có nguy cơ cao mắc cúm mùa.
Hiện nay, trên thế giới vắc xin cúm được sản xuất theo 3 cơ chế chính là: bất hoạt, tái tổ hợp và làm giảm độc lực. Thông tin chi tiết về các loại vắc xin này như sau:
Vắc xin cúm bất hoạt (inactivated influenza vaccine) được điều chế từ virus cúm đã được nuôi cấy mầm bệnh, sau đó “bất hoạt (làm chết đi)” bằng nhiệt, tia xạ hoặc hóa chất. Mặc dù virus cúm đã bất hoạt nhưng kháng nguyên vẫn còn, hệ miễn dịch vẫn có thể hoạt động kháng thể để kháng lại bệnh như bình thường.
Vắc xin cúm bất hoạt (IIV) có 2 loại là vắc xin cúm bất hoạt tam giá (IIV3) và vắc xin cúm tái tổ hợp (RIV4).
Vắc xin cúm tái tổ hợp RIV4 được điều chế theo công nghệ tái tổ hợp không chứa protein trứng trong quá trình sản xuất, tương tự như vắc xin nuôi cấy tế bào. Vắc-xin cúm tái tổ hợp lần đầu tiên được FDA cấp phép tại Hoa Kỳ vào năm 2013. Hiện tại, vắc xin cúm tái tổ hợp và vắc xin cúm dựa trên nuôi cấy tế bào là 2 loại vắc xin cúm không có trứng duy nhất được phép sử dụng tại Hoa Kỳ. Vắc xin cúm tái tổ hợp tứ giá (RIV4) có thể được sử dụng ở những người từ 18 đến 49 tuổi.
Vắc xin cúm sống giảm độc lực (LAIV) là loại vắc xin có chứa virus đã được làm suy yếu, không còn khả năng gây bệnh. Loại vắc xin này hiện chỉ được chấp thuận sử dụng cho những người từ 2 đến 49 tuổi, có thể trạng khỏe mạnh, không mang thai và không có tiền sử mắc các bệnh lý cơ bản.
Vắc xin được sử dụng dưới dạng xịt mũi với một liều duy nhất, khả năng bảo vệ chống lại bốn loại virus cúm gồm 2 chủng cúm A và 2 chủng cúm B. Tuy nhiên, trẻ từ 2 đến dưới 9 tuổi chưa từng được chủng ngừa cúm theo mùa trước đó nên được tiêm 2 liều, cách nhau ít nhất 4 tuần.
Vì là vắc xin sống, nên những đối tượng dưới đây tuyệt đối không nên tiêm loại vắc xin này:
Khi tiêm vắc xin cúm, cơ thể sẽ kích thích sự sản sinh kháng thể đặc hiệu đáp ứng miễn dịch nhằm ức chế hoạt động của virus cúm và tiêu diệt chúng, giảm nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nguy hiểm do bệnh gây ra. Sau khi tiêm vắc xin cúm, lượng kháng thể bảo vệ sẽ được hình thành đầy đủ từ 2-4 tuần, tùy vào cơ địa của người tiêm.
Hiện tại có 4 loại vắc xin cúm phổ biến bao gồm:
Theo Trung tâm kiểm soát và phòng bệnh tật CDC khuyến cáo, trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên nên được chủng ngừa vắc xin cúm mùa. Trẻ từ 6 tháng tuổi – 9 tuổi có thể tiêm 2 liều trong một mùa cúm. Dưới đây là độ tuổi cụ thể được khuyến cáo theo từng loại vắc xin:
| Nội dung | Vaxigrip Tetra
(Pháp) |
GC Flu Quadrivalent
(Hàn Quốc) |
Influvac Tetra
(Hà Lan) |
Ivacflu-S
(Việt Nam) |
| Độ tuổi tiêm phòng | Từ 6 tháng tuổi trở lên | Từ 6 tháng tuổi trở lên | Từ 6 tháng tuổi trở lên | 18 – 60 tuổi |
Tại Việt Nam, hiện có 4 loại vắc xin cúm được cấp phép lưu hành, giúp phòng ngừa hiệu quả các chủng virus cúm A và B. Dưới đây là thông tin chi tiết về từng loại:
Vắc xin Vaxigrip Tetra là vắc xin bất hoạt, có khả năng bảo vệ chống lại 4 chủng virus cúm, gồm 2 chủng virus cúm A là H1N1, H3N2 và 2 chủng virus cúm B là Yamagata và Victoria. Vắc xin Vaxigrip Tetra do tập đoàn dược phẩm hàng đầu Sanofi Pasteur (Pháp) nghiên cứu sản xuất và đưa vào sử dụng năm 2016, đến nay đã có hơn 100 quốc gia trên toàn thế giới sử dụng vắc xin này.
Vắc xin Vaxigrip Tetra được chỉ định tiêm theo phác đồ như sau:
Giá thành: Vắc xin tứ giá Vaxigrip Tetra phòng bệnh cúm mùa có giá 356.000 đồng/ mũi tiêm.

Hộp vắc xin Vaxigrip Tetra 0,5ml
Vắc xin cúm Influvac Tetra (Hà Lan) là vắc xin bất hoạt, được sản xuất bởi hãng vắc xin hàng đầu Abbott tại Hà Lan, có khả năng bảo vệ chống lại 4 chủng virus cúm mùa bao gồm 2 chủng cúm A( H1N1, H3N2) và 2 chủng cúm B (Yamagata, Victoria).
Vắc xin Influvac Tetra (Hà Lan) được chỉ định tiêm bắp vào vùng cơ delta hoặc tiêm sâu dưới da cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn với phác đồ tiêm cụ thể như sau:
Giá thành: Vắc xin cúm Influvac Tetra 0.5ml có giá 356.000 đồng/ mũi tiêm

Hộp vắc xin Influvac tetra 0,5ml.
Vắc xin cúm GC Flu Quadrivalent (Hàn Quốc) được sản xuất và phát triển bởi Tập đoàn Green Cross – Hàn Quốc, có khả năng dự phòng 4 chủng cúm mùa gồm 2 chủng virus cúm A là H1N1, H3N2 và 2 chủng virus cúm B là Yamagata, Victoria.
Vắc xin GC Quadrivalent Flu được chỉ định tiêm bắp cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn với phác đồ tiêm vắc xin như sau:

Hộp vắc xin GC Flu Quadrivalent 0,5ml x 10
Vắc xin cúm Ivacflu-S (Việt Nam) là vắc xin bất hoạt, dạng mảnh, không sử dụng chất bảo quản, được phát triển bởi Viện Vắc xin và Sinh phẩm Y tế IVAC, có khả năng dự phòng 3 chủng cúm mùa, gồm 2 chủng cúm A là H3N2, H1N1 và 1 chủng cúm B là Victoria hoặc Yamagata.
Vắc xin Ivacflu–S 0,5ml (Việt Nam) được chỉ định tiêm phòng cho người từ 18 tuổi đến người dưới 60 tuổi với lịch tiêm 1 mũi và tiêm nhắc lại hằng năm.

Hộp vắc xin cúm Ivacflu-S 0,5ml x 10.
Theo các chuyên gia y tế, không có loại vắc xin phòng cúm mùa nào tốt nhất. Tất cả loại vắc xin cúm đang lưu hành hiện nay đều được cấp phép sử dụng, đảm bảo an toàn và có khả năng bảo vệ chống lại các chủng virus cúm hiệu quả. Vì vậy, bạn chỉ nên tập trung vào việc tiêm đúng lịch, đủ liều và tiêm nhắc hàng năm để tạo lập hệ miễn dịch vững chắc, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm do virus gây ra hơn là lựa chọn loại vắc xin nào.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ đã liệt kê các đối tượng nên và không nên tiêm phòng vắc xin cúm như sau:
Tất cả trẻ từ 6 tháng tuổi và người lớn đều cần được tiêm chủng vắc xin đầy đủ, trong đó những đối tượng cần sớm ưu tiên để tiêm vắc xin để có miễn dịch bảo vệ sớm và đủ, gồm:
Tương tự như nhiều loại vắc xin khác, vắc xin cúm cũng có thể gây ra các tác dụng phụ nhất định, nhưng thường rất nhẹ và tự biến mất sau vài ngày. Một số tác dụng phụ thường gặp nhất bao gồm:
Tuy nhiên, một số trường hợp rất hiếm gặp, vắc xin cúm có thể gây ra các phản ứng dị ứng nghiêm trọng, người tiêm và người chăm sóc cần lưu ý phát hiện sớm, báo cho cơ sở y tế sớm để được can thiệp kịp thời, các triệu chứng cảnh báo cụ thể như sau:
Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC là địa chỉ tiêm chủng vắc xin cúm Chất lượng – Uy tín – An toàn hàng đầu tại Việt Nam. Toàn bộ vắc xin cúm tại VNVC đều được nhập khẩu chính hãng từ các nhà sản xuất vắc xin hàng đầu thế giới hoặc trong nước. VNVC là đơn vị tiêm chủng luôn tiên phong mang những loại vắc xin chất lượng, thế hệ mới cho trẻ em và người lớn, kể cả các vắc xin khan hiếm về cho người dân Việt Nam. Khi đi tiêm chủng tại VNVC, Khách hàng sẽ nhận được 8 giá trị khác biệt nổi bật như sau:
Vắc xin cúm là lá chắn đơn giản nhưng hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, hạn chế biến chứng nặng và bảo vệ cộng đồng. WHO khuyến cáo tiêm vắc xin cúm định kỳ mỗi năm, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền. Để an tâm phòng bệnh, bạn có thể đăng ký tiêm vắc xin cúm tại VNVC – Hệ thống tiêm chủng hàng đầu Việt Nam với quy trình an toàn, dịch vụ chuyên nghiệp, vắc xin chính hãng, giá niêm yết và nhiều ưu đãi.