Kết mạc là gì? Cấu tạo, chức năng và các bệnh lý thường gặp

Kết mạc là một bộ phận quan trọng nằm trong cấu tạo của mắt người. Hiểu rõ cấu tạo và chức năng của kết mạc giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ và chăm sóc mắt một cách tối ưu. Vậy, kết mạc mắt là gì? Cấu tạo và chức năng của kết mạc ra sao? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.

Kết mạc là gì? Cấu tạo của kết mạc ra sao?

Kết mạc là gì?

Kết mạc là một màng nhầy mỏng, trong suốt và linh hoạt, bao phủ bề mặt phía trước của nhãn cầu (trừ giác mạc) và lót mặt trong của mí mắt. Kết mạc không chỉ là lớp màng bảo vệ đơn thuần mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và chức năng của mắt.

Minh họa hình ảnh kết mạc trong mắt

Vị trí kết mạc nằm ở đâu?

Như đã nêu, kết mạc nằm ở bề mặt ngoài của nhãn cầu và mặt trong của mí mắt. Cụ thể, kết mạc bao phủ phần lòng trắng của mắt (củng mạc) và tiếp tục kéo dài từ rìa giác mạc ra ngoài. Phần này được gọi là kết mạc nhãn cầu.

Ngoài ra, kết mạc còn lót mặt trong của cả mí trên và mí dưới, được gọi là kết mạc mi. Tại vị trí tiếp giáp giữa mí mắt và nhãn cầu, kết mạc tạo thành một nếp gấp để mắt có thể cử động một cách tự do mà không gây khó chịu.

Cấu tạo kết mạc

Kết mạc được chia thành 3 phần chính, đó là:

1. Kết mạc mi (palpebral conjunctiva):

• Vị trí: Lót mặt trong của mí mắt trên và mí mắt dưới, bắt đầu từ bờ mi và kéo dài đến cùng đồ kết mạc.
• Cấu trúc: Biểu mô kết mạc mi là biểu mô lát tầng không sừng hóa, chứa nhiều tế bào cốc tiết mucin. Lớp đệm dưới biểu mô giàu mạch máu và mô lympho.
• Chức năng: Bảo vệ và bôi trơn bề mặt tiếp xúc giữa mí mắt và nhãn cầu, giảm ma sát khi chớp mắt. (1)

2. Kết mạc cùng đồ (fornix conjunctiva):

• Vị trí: Nằm ở chỗ gấp giữa kết mạc mi và kết mạc nhãn cầu, tạo thành một túi hình chữ U sâu ở phía trên (cùng đồ trên) và phía dưới (cùng đồ dưới) của mắt, nên còn được gọi là túi kết mạc.
• Cấu trúc: Phần này có độ linh hoạt cao, cho phép chuyển động tự do của nhãn cầu và mí mắt. Chứa nhiều tuyến lệ phụ như tuyến Krause.
• Chức năng: Cho phép nhãn cầu và mí mắt di chuyển linh hoạt mà không gây căng kéo, đồng thời là nơi chứa nước mắt và dịch tiết, giúp duy trì độ ẩm cho mắt.

3. Kết mạc nhãn cầu (bulbar conjunctiva):

• Vị trí: Bao phủ bề mặt trước của củng mạc (lòng trắng mắt), từ cùng đồ kết mạc đến rìa giác mạc (limbus). Kết mạc nhãn cầu dừng lại ở vùng rìa giác mạc và không bao phủ giác mạc.
• Cấu trúc: Biểu mô mỏng hơn, chứa ít tế bào cốc hơn. Lớp đệm dưới biểu mô ít mạch máu hơn so với kết mạc
• Chức năng: Bảo vệ bề mặt nhãn cầu, tham gia vào việc tiết mucin để duy trì màng nước mắt và giúp bề mặt mắt luôn trơn tru.

Minh họa cấu tạo của kết mạc và dấu hiệu nhận biết một số bệnh lý kết mạc thường gặp

Chức năng của kết mạc là gì?

Kết mạc đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và duy trì sức khỏe của mắt. Các chức năng chính của kết mạc bao gồm:

1. Bảo vệ mắt

Kết mạc hoạt động như một lớp màng bảo vệ, ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, virus, bụi bẩn và các tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài.

Trong lớp đệm dưới biểu mô kết mạc có mô lympho liên kết (CALT), chứa các tế bào miễn dịch như lympho, đại thực bào và tế bào mast. Khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, kết mạc kích hoạt phản ứng miễn dịch, sản xuất kháng thể IgA và cytokine để tiêu diệt hoặc ngăn chặn chúng.

2. Duy trì màng nước mắt và bề mặt nhãn cầu

Tế bào gốc trong kết mạc sản xuất mucin, một thành phần quan trọng của lớp mucin trong màng nước mắt. Mucin giúp nước mắt trải đều trên bề mặt nhãn cầu, tạo lớp màng bảo vệ, giảm ma sát và ngăn ngừa khô mắt.

Ngoài tế bào gốc, các tuyến lệ phụ như tuyến Krause và Wolfring trong kết mạc tiết ra thành phần nước trong màng nước mắt, giúp duy trì độ ẩm cho mắt.

3. Tạo sự trơn tru cho chuyển động mắt

Phối hợp cùng nhau, kết mạc mi và kết mạc nhãn cầu tạo ra bề mặt trơn tru giữa nhãn cầu và mí mắt, giảm ma sát khi chớp mắt và chuyển động mắt. Bên cạnh đó, kết mạc cùng đồ cũng có cấu trúc linh hoạt, cho phép nhãn cầu và mí mắt di chuyển tự do mà không gây căng kéo hoặc khó chịu. (2)

4. Duy trì sức khỏe của giác mạc

Kết mạc có vai trò cung cấp dưỡng chất và oxy cho bề mặt nhãn cầu, đặc biệt là vùng rìa giác mạc, hỗ trợ quá trình tái tạo biểu mô giác mạc. Đặc biệt, chúng còn giúp loại bỏ tế bào chết và chất thải từ bề mặt mắt, góp phần duy trì tầm nhìn sạch sẽ và khỏe mạnh.

5. Phản ứng cảm giác

Kết mạc chứa các đầu dây thần kinh cảm giác, giúp nhận biết các kích thích như bụi bẩn, hóa chất hoặc chấn thương nhẹ, từ đó kích hoạt phản xạ chớp mắt hoặc tiết nước mắt để bảo vệ mắt.

Tóm lại, kết mạc không chỉ là một lớp màng bảo vệ đơn thuần mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì độ ẩm, bảo vệ mắt khỏi các tác nhân gây hại, hỗ trợ hệ thống miễn dịch, đảm bảo sự thoải mái cũng như góp phần duy trì chức năng thị giác tối ưu.

Kết mạc chứa nhiều dây thần kinh thụ cảm, giúp bạn nhận biết ngay khi có vật lạ rơi vào mắtKết mạc chứa nhiều dây thần kinh thụ cảm, giúp bạn nhận biết ngay khi có vật lạ rơi vào mắt

Đặc điểm sinh lý của kết mạc

Kết mạc có hai đặc điểm sinh lý chính đó là khả năng tái tạo nhanh và duy trì miễn dịch cho mắt. Cụ thể như sau:

1. Khả năng tái tạo nhanh

Kết mạc có khả năng tái tạo nhanh nhờ vào lớp biểu mô mỏng chứa nhiều tế bào gốc và tế bào đáy phân chia mạnh mẽ. Khi bị tổn thương nhẹ như trầy xước hoặc viêm nhiễm, các tế bào này nhanh chóng nhân lên để phục hồi bề mặt kết mạc. Quá trình này giúp duy trì sự bảo vệ và chức năng của mắt, ngăn ngừa sự xâm nhập của vi khuẩn và các tác nhân gây hại khác.

2. Khả năng miễn dịch

Về phản ứng miễn dịch, kết mạc đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch của mắt. Lớp đệm dưới biểu mô kết mạc chứa các mô lympho liên kết kết mạc (CALT), bao gồm các tế bào miễn dịch như lympho T, lympho B, đại thực bào và tế bào mast.

Khi tiếp xúc với vi khuẩn, virus hoặc chất gây dị ứng, kết mạc kích hoạt phản ứng miễn dịch tại chỗ, sản xuất kháng thể IgA và cytokine để tiêu diệt hoặc ngăn chặn tác nhân gây bệnh. Điều này giúp bảo vệ mắt khỏi nhiễm trùng và viêm nhiễm, đồng thời duy trì sức khỏe tổng thể của nhãn cầu.

Những bệnh lý ảnh hưởng đến kết mạc

Một số bệnh lý ảnh hưởng đến kết mạc bao gồm viêm kết mạc, xuất huyết dưới kết mạc, mộng mắt (pterygium) và mộng mỡ mắt (Pinguecula):

1. Viêm kết mạc

Viêm kết mạc là tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng của kết mạc, lớp màng nhầy bao phủ mặt trong của mí mắt và bề mặt trước của nhãn cầu. Nguyên nhân gây viêm kết mạc có thể do virus, vi khuẩn, dị ứng hoặc tiếp xúc với các chất kích thích như hóa chất, khói bụi.

Dấu hiệu điển hình bao gồm đỏ mắt, ngứa, chảy nước mắt, tiết dịch nhầy hoặc mủ, và cảm giác như có cát trong mắt. Mắt có thể sưng và mí mắt dính vào nhau sau khi ngủ dậy. Viêm kết mạc thường không nghiêm trọng nhưng có thể lây lan thông qua tiếp xúc trong sinh hoạt, đặc biệt là trong trường hợp nhiễm khuẩn hoặc virus.

2. Xuất huyết dưới kết mạc

Xuất huyết dưới kết mạc là hiện tượng máu chảy vào không gian giữa kết mạc và củng mạc, gây ra một mảng đỏ sáng trên lòng trắng của mắt. Nguyên nhân thường do vỡ mao mạch nhỏ, có thể xảy ra khi ho mạnh, hắt hơi, gắng sức, hoặc chấn thương nhẹ. Các yếu tố nguy cơ có thể bao gồm cao huyết áp, rối loạn đông máu, hoặc tiền sử lạm dụng thuốc chống đông máu.

Dấu hiệu chính là mảng đỏ không đau trên mắt, thường không ảnh hưởng đến thị lực hay gây khó chịu. Xuất huyết dưới kết mạc thường tự khỏi sau một đến hai tuần mà không cần điều trị.

Minh họa mắt của trẻ nhỏ gặp tình trạng xuất huyết kết mạc

3. Mộng mắt (mộng thịt)

Mộng mắt (pterygium) hay còn gọi là mộng thịt, là sự phát triển bất thường của mô kết mạc trên bề mặt giác mạc, thường bắt đầu từ góc trong của mắt. Nguyên nhân chính được cho là do tiếp xúc lâu dài với tia cực tím (UV), bụi, gió, và môi trường khô hanh.

Dấu hiệu bao gồm một khối màu hồng hoặc vàng nhạt trên kết mạc, có thể gây đỏ mắt, kích ứng, khô mắt, và trong trường hợp nặng, ảnh hưởng đến thị lực do che phủ giác mạc. Mộng mắt thường tiến triển chậm và có thể cần phẫu thuật nếu gây khó chịu hoặc giảm thị lực.

4. Pinguecula (mộng mỡ mắt)

Pinguecula, hay còn gọi là mộng mỡ mắt, là một khối lắng đọng của chất béo, protein, canxi hoặc kết hợp cả ba, trông giống như một cục u nhỏ màu vàng nhạt xuất hiện trên kết mạc nhãn cầu, thường ở phía mũi của mắt nhưng cũng có thể ở phía tai.

Nguyên nhân gây mộng mỡ mắt có thể đến từ tình trạng thoái hóa mô kết mạc, liên quan đến tiếp xúc với tia UV, khô mắt, và kích thích từ môi trường.

Dấu hiệu chính của bệnh là một khối màu vàng, hơi nhô lên, không đau, có thể kèm theo cảm giác khô, ngứa hoặc kích ứng nhẹ. Mộng mỡ mắt thường lành tính và không ảnh hưởng đến thị lực, nhưng có thể gây khó chịu và viêm nếu không được bảo vệ khỏi các yếu tố kích thích.

Các biện pháp chăm sóc và bảo vệ kết mạc khỏe mạnh

Để duy trì kết mạc khỏe mạnh và ngăn ngừa các bệnh lý liên quan, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Giữ vệ sinh mắt tốt: Rửa tay thường xuyên và tránh chạm vào mắt bằng tay bẩn để ngăn ngừa vi khuẩn và virus xâm nhập. Khi cần lau mắt, bạn nên sử dụng khăn sạch hoặc bông vô trùng.
• Bảo vệ mắt khỏi tác nhân môi trường: Đeo kính bảo hộ khi tiếp xúc với bụi, hóa chất hoặc trong môi trường ô nhiễm. Sử dụng kính râm chống tia UV khi ra nắng để giảm thiểu tác hại của tia cực tím lên kết mạc và giác mạc.
• Tránh tiếp xúc với chất gây dị ứng: Nếu bạn có tiền sử dị ứng, hạn chế tiếp xúc với phấn hoa, lông thú hoặc các tác nhân gây dị ứng khác. Giữ môi trường sống sạch sẽ và sử dụng máy lọc không khí nếu cần.
• Duy trì độ ẩm cho mắt: Sử dụng nước mắt nhân tạo nếu cảm thấy khô mắt, đặc biệt khi làm việc lâu với máy tính hoặc trong môi trường máy lạnh. Ngoài ra, chớp mắt thường xuyên cũng giúp phân bố nước mắt đều hơn trên bề mặt mắt.
• Thực hiện chế độ sinh hoạt lành mạnh: Nghỉ ngơi đầy đủ, ưu tiên ăn uống thực phẩm giàu vitamin A, C, E và omega-3 để tăng cường sức khỏe mắt. Ngoài ra, bạn cũng nên uống đủ nước và tránh hút thuốc lá, vì khói thuốc có thể kích ứng kết mạc.
• Sử dụng kính áp tròng đúng cách: Nếu đeo kính áp tròng, bạn tuân thủ theo các hướng dẫn vệ sinh, bảo quản và thời hạn sử dụng kính để tránh gây nhiễm trùng kết mạc.
• Hạn chế tiếp xúc với màn hình điện tử: Điều chỉnh thời gian và khoảng cách khi sử dụng thiết bị điện tử, nghỉ ngơi mắt theo quy tắc 20-20-20 để giảm căng thẳng cho kết mạc. Theo đó, mỗi khi nhìn màn hình điện tử 20 phút, bạn nên nghỉ ngơi 20 giây bằng cách nhìn xa vào không trung 20 feet (6 mét).
• Kiểm tra mắt định kỳ: Thăm khám bác sĩ chuyên khoa mắt ít nhất mỗi năm một lần để phát hiện và điều trị kịp thời các vấn đề về mắt.

Mỗi người cần thăm khám định kỳ để bảo vệ sức khỏe mắt

Hiện nay, Trung tâm Mắt Công nghệ cao thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đang là địa chỉ đáng tin cậy cho việc thăm khám và điều trị các bệnh lý liên quan đến kết mạc mắt.

Với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm và trang thiết bị hiện đại, trung tâm cam kết mang đến dịch vụ chăm sóc mắt toàn diện và hiệu quả. Những bệnh lý như viêm kết mạc, dị ứng kết mạc hay khô mắt sẽ được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời, giúp bạn bảo vệ sức khỏe đôi mắt một cách tối ưu.

Không chỉ dừng lại ở việc thăm khám, Trung tâm Mắt Công nghệ cao còn áp dụng các phương pháp điều trị tiên tiến và an toàn, giúp người bệnh cải thiện nhanh chóng tình trạng mắt và ngăn ngừa biến chứng. Ngoài ra, môi trường sạch sẽ, an toàn, cùng sự tận tình của đội ngũ y bác sĩ sẽ mang lại cho bạn cảm giác thoải mái, yên tâm khi đến khám và điều trị.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý liên quan đến kết mạc tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể gọi đến số hotline 093 180 6858 – 028 7102 6789 (TP.HCM) hay 024 7106 6858 – 024 3872 3872 (Hà Nội).

Trên đây là những thông tin hữu ích xoay quanh cấu tạo và chức năng của kết mạc. Hy vọng thông qua bài viết, bạn đã hiểu rõ kết mạc là gì, túi kết mạc là gì, đồng thời nhận thức được tầm quan trọng của kết mạc trong việc bảo vệ và duy trì sức khỏe đôi mắt.

Trên thực tế, dù các bệnh lý liên quan đến kết mạc thường gặp và có thể được điều trị dứt điểm, nhưng việc phòng ngừa vẫn là yếu tố quan trọng. Do đó, mỗi người đều cần thăm khám định kỳ và chăm sóc mắt đúng cách để bảo vệ kết mạc và duy trì thị lực ở trạng thái tối ưu.