Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Tình hình bệnh Chikungunya đang diễn biến phức tạp với số ca mắc gia tăng liên tục ở nhiều khu vực. Sự lan rộng của Chikungunya virus đã và đang đặt ra nhiều thách thức lớn cho công tác y tế dự phòng. Vậy, bệnh Chikungunya là gì? Có nguy hiểm không? Phòng bệnh sốt do Chikungunya ra sao? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.
Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya (CHIKV) – thuộc họ Togaviridae, giống (chi) Alphavirus gây ra. Virus này được truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi vằn Aedes aegypti và muỗi hổ Aedes albopictus – cũng là những loài muỗi lây bệnh sốt xuất huyết (1, 2). Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus có thể gây sốt cao đột ngột kèm đau khớp dữ dội, ảnh hưởng lớn đến khả năng vận động.
Bệnh được ghi nhận lần đầu vào năm 1952 trong một đợt dịch bùng phát ở khu vực biên giới giữa Tanzania và Mozambique (3). Tên gọi “Chikungunya ” xuất phát từ ngôn ngữ Makonde tại Tanzania, mang nghĩa là “uốn cong người”, nhằm mô tả tư thế đặc trưng của người bệnh khi phải khom lưng vì các cơn đau khớp. Từ đây, bệnh đã lan rộng ra nhiều khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, trở thành một vấn đề y tế công cộng ở nhiều quốc gia.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Châu Âu (ECDC), chỉ trong vòng từ tháng 8 năm 2024 đến tháng 7 năm 2025, đã có khoảng 240.000 ca mắc Chikungunya và 90 ca tử vong được ghi nhận tại 16 quốc gia và vùng lãnh thổ thuộc châu Mỹ, châu Phi, châu Á và châu Âu. Khu vực Mỹ Latinh ghi nhận số ca cao nhất, với Brazil hơn 185.000 ca, tiếp đến là Bolivia, Argentina và Peru.
Tại Ấn Độ Dương, đảo La Réunion và Mayotte đang bùng phát mạnh, trong khi tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) ghi nhận hơn 7.000 ca kể từ cuối tháng 6. Nhận thấy tình hình diễn biến phức tạp, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cảnh báo Chikungunya là một vấn đề y tế toàn cầu, có thể ảnh hưởng đến khoảng 5,6 tỷ người tại 119 quốc gia đang nằm trong vùng nguy cơ cao.
Tính đến thời điểm hiện tại (8/2025), Việt Nam vẫn chưa ghi nhận ca Chikungunya nào lây truyền trong nước. Tuy nhiên, mùa cao điểm của muỗi Aedes (tác nhân trung gian truyền bệnh) đã bắt đầu, khiến mật độ muỗi ở nhiều địa phương tăng cao. Bên cạnh đó, thời tiết thuận lợi (mưa, bão…) cùng với sự gia tăng di chuyển giữa các quốc gia khiến nguy cơ virus xâm nhập vào biên giới Việt Nam ngày càng lớn.
Hiện nay, ông Võ Hải Sơn, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết ngành y tế đã triển khai đồng bộ các biện pháp giám sát và phòng ngừa từ cộng đồng đến các cửa khẩu, sân bay và biên giới, nhằm phát hiện sớm những ca nghi ngờ hoặc mắc bệnh để kịp thời quản lý và xử lý ngay tại chỗ (4). Song song đó, tiến hành giám sát quần thể muỗi truyền bệnh, triển khai biện pháp tiêu diệt muỗi và loại bỏ loăng quăng/bọ gậy tại khu vực cửa khẩu và cộng đồng gần biên giới, đồng thời xây dựng kế hoạch ứng phó dịch Chikungunya tại các điểm xuất nhập cảnh.
Bệnh Chikungunya do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra. Tác nhân này được truyền sang người chủ yếu thông qua vết đốt của muỗi thuộc chi Aedes, đặc biệt là Aedes aegypti và Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á) – những loài muỗi phổ biến tại Việt Nam và nhiều quốc gia nhiệt đới.
Hai tác nhân truyền bệnh Chikungunya là muỗi vằn Aedes aegypti (ảnh trái) và muỗi hổ Aedes albopictus (ảnh phải)
Chu kỳ lây truyền bắt đầu khi muỗi cái đốt một người đang nhiễm Chikungunya ở giai đoạn virus lưu hành trong máu (viremia). Virus sau đó nhân lên trong cơ thể muỗi, đặc biệt là ở tuyến nước bọt. Khi muỗi đã trở thành véc-tơ mang virus, mỗi lần đốt người khỏe mạnh, chúng sẽ truyền CHIKV vào máu qua nước bọt, khởi phát chu trình truyền nhiễm mới. Quá trình này có thể diễn ra liên tục, tạo điều kiện cho dịch bệnh bùng phát nhanh chóng ở cộng đồng.
Nguy cơ lây nhiễm tăng cao ở những người sống trong hoặc di chuyển tới khu vực đang có dịch, đặc biệt là nơi có mật độ muỗi vằn dày đặc và điều kiện môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sản như nước đọng, khí hậu nóng ẩm. Bên cạnh đó, thói quen sinh hoạt ngoài trời vào lúc sáng sớm hoặc chiều tối – thời điểm muỗi hoạt động mạnh, cũng làm gia tăng khả năng phơi nhiễm virus.
Bệnh Chikungunya có thời gian ủ bệnh từ 2-12 ngày, trung bình 3-7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm virus đốt. Theo Trung tâm Kiểm soát & Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), triệu chứng của bệnh Chikungunya thường khởi phát nhanh và dữ dội, dễ nhầm lẫn với sốt xuất huyết hoặc sốt Zika, nhưng vẫn có những dấu hiệu đặc trưng để phân biệt. Cụ thể như sau:
Bệnh có xu hướng tiến triển nặng hơn ở trẻ sơ sinh, người lớn tuổi (≥65 tuổi) và những người mắc các bệnh lý như huyết áp cao, tiểu đường hoặc bệnh tim. Việc nhận diện sớm các triệu chứng đặc trưng của Chikungunya đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán và điều trị, giúp phân biệt với các bệnh khác do muỗi truyền và giảm nguy cơ biến chứng kéo dài.
Sốt cao, đau khớp và phát ban là những dấu hiệu điển hình của bệnh Chikungunya
| Tiêu chí | Chikungunya | Sốt xuất huyết | Zika |
| Virus gây bệnh | CHIKV – họ Togaviridae, chi Alphavirus | DENV – họ Flaviviridae, chi Flavivirus (4 týp DENV-1…4) | ZIKV – họ Flaviviridae, chi Flavivirus |
| Triệu chứng nổi bật | Sốt cao đột ngột; đau khớp dữ dội, đối xứng (khớp nhỏ: bàn tay, cổ tay, mắt cá); thường có phát ban… | Sốt cao; đau đầu, đau sau hốc mắt; xuất huyết (chấm xuất huyết trên da, chảy máu cam/lợi)… | Sốt nhẹ; viêm kết mạc (mắt đỏ không đau); phù nhẹ (mặt/chi); đau khớp/mỏi cơ mức độ nhẹ; phát ban |
| Biến chứng | Đau khớp mạn tính kéo dài nhiều tháng/năm; viêm khớp hậu nhiễm | Sốc, xuất huyết nặng, suy đa cơ quan (gan, thận, tim) | Dị tật teo đầu bẩm sinh ở thai nhi nếu mẹ nhiễm virus; Hội chứng Guillain-Barré (rối loạn thần kinh gây yếu cơ) |
| Điều trị/Hỗ trợ điều trị | Nghỉ ngơi, bù dịch, giảm đau paracetamol (tránh NSAID nếu chưa loại trừ dengue) | Theo dõi huyết động, bù dịch đúng phác đồ; tránh aspirin/NSAID; truyền máu khi cần | Nghỉ ngơi, bù dịch; chăm sóc mắt; tư vấn thai kỳ và theo dõi tiền sản nếu mang thai |
Bệnh Chikungunya có thể được chẩn đoán dựa trên sự kết hợp giữa triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng. Cụ thể:
Xét nghiệm giúp tìm ra kháng thể hoặc vật liệu di truyền của virus Chikungunya
Hiện chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu cho Chikungunya, vì vậy mục tiêu chính là điều trị hỗ trợ và kiểm soát triệu chứng. Nghỉ ngơi đầy đủ và bù nước hợp lý giúp cơ thể phục hồi nhanh hơn, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng.
Các biện pháp điều trị thường gặp bao gồm:
Lưu ý: Người bệnh không nên tự ý điều trị tại nhà, đặc biệt nếu xuất hiện dấu hiệu nặng. Việc thăm khám sớm tại cơ sở y tế giúp chẩn đoán chính xác và xử trí kịp thời.
Chikungunya hiếm khi gây tử vong, tuy nhiên, tác động của bệnh có thể gây một số biến chứng kéo dài, trong đó bao gồm:
Vì vậy, việc kịp thời theo dõi và điều trị đúng cách vẫn rất cần thiết để giảm nguy cơ biến chứng, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi.
Phòng ngừa Chikungunya tập trung vào việc cắt đứt chuỗi lây truyền của virus bằng cách tiêu diệt muỗi Aedes – vật trung gian truyền bệnh, đồng thời giảm nguy cơ bị muỗi đốt. Dưới đây là một số cách phòng ngừa chủ động:
Biện pháp phòng ngừa cá nhân:
Biện pháp phòng ngừa cộng đồng:
Ngoài ra, một biện pháp phòng ngừa hữu hiệu khác đó là tiêm vắc-xin. Hiện nay, trên thế giới đã có vắc-xin IXCHIQ phòng bệnh Chikungunya do FDA phê duyệt, khuyến cáo cho người từ 12 tuổi trở lên hoặc đối tượng có nguy cơ cao. Tuy nhiên, tại Việt Nam, vắc-xin này chưa được triển khai rộng rãi. Vì vậy, các biện pháp phòng ngừa muỗi đốt vẫn là ưu tiên hàng đầu.
Diệt muỗi ở những khu vực có nguy cơ cao là biện pháp phòng ngừa phổ biến hiện nay
Không! Bệnh Chikungunya không lây trực tiếp từ người sang người qua tiếp xúc thông thường hay đường hô hấp. Con đường lây truyền chủ yếu là qua vết đốt của muỗi Aedes, đặc biệt khi muỗi hút máu từ người nhiễm virus trong giai đoạn cấp tính rồi truyền sang người khỏe mạnh. Vì vậy, kiểm soát muỗi và tránh muỗi đốt mới là biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Có! Hầu hết trường hợp mắc Chikungunya có thể tự hồi phục sau 1-2 tuần mà không để lại di chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số người, đặc biệt là người lớn tuổi, có thể bị đau khớp mạn tính, kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm ngay cả khi đã khỏi bệnh.
Có! Người mắc Chikungunya có thể hình thành miễn dịch suốt đời với virus. Điều này giúp họ không bị tái nhiễm lần nữa. Tuy nhiên, miễn dịch này chỉ đặc hiệu cho virus Chikungunya và không bảo vệ khỏi các bệnh khác do muỗi Aedes truyền như sốt xuất huyết hay sốt Zika, nên vẫn cần áp dụng các biện pháp phòng muỗi thường xuyên.
Tóm lại, tuy Chikungunya là bệnh truyền nhiễm có tốc độ lây lan nhanh, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu mỗi người nâng cao ý thức và thực hiện biện pháp phòng ngừa đúng cách. Sự chủ động từ cộng đồng sẽ góp phần quan trọng trong việc kiểm soát dịch, bảo vệ sức khỏe cho chính mình và những người xung quanh.
