Viêm đường ruột nên ăn gì, kiêng gì để nhanh khỏi bệnh?

Viêm đường ruột là một tình trạng cần được quan tâm đúng mức, đặc biệt là về chế độ ăn uống. Vậy, người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì để hỗ trợ quá trình phục hồi? Hoặc nên kiêng cữ thực phẩm nào để tránh làm bệnh nặng thêm? Ngay trong bài viết sau, mời bạn hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu chi tiết về những loại thực phẩm nên ăn và cần tránh để hỗ trợ cơ thể mau phục hồi sau khi bị viêm đường ruột.

Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh viêm ruột

Xây dựng chế độ ăn uống khoa học là điều rất quan trọng đối với người mắc bệnh viêm ruột bởi vì thực phẩm là một trong nhiều yếu tố quyết định chất lượng của môi trường sinh hóa học trong lòng ruột và bên trong thành ruột, và điều này có thể trực tiếp ảnh hưởng đến cách mà hệ miễn dịch và hệ thần kinh ruột (enteric nervous system – ENS) hoạt động.

Hệ thần kinh ruột (ENS) nằm ở thành của ống tiêu hóa, kéo dài từ thực quản đến cơ thắt hậu môn. Trong cơ thể người, ENS chịu trách nhiệm điều chỉnh nhu động ruột, bài tiết ruột, lưu lượng máu và phối hợp với hệ thống nội tiết và miễn dịch ruột một cách độc lập với hệ thần kinh trung ương.

Theo nghiên cứu, ENS rất nhạy cảm trong việc phản ứng với các tác nhân gây bệnh. Do đó, lựa chọn thực phẩm thiếu khoa học có thể “phá vỡ” chức năng của ENS, ảnh hưởng đến nhu động ruột, bài tiết ruột và tuần hoàn máu qua ruột, từ đó khiến triệu chứng viêm đường ruột thêm trở nặng và làm chậm quá trình phục hồi.

Ngược lại, xây dựng một chế độ ăn uống cân đối không chỉ đảm bảo người nhận được các chất dinh dưỡng thiết yếu (bất chấp tình trạng viêm ruột) mà còn hỗ trợ:

• Giảm triệu chứng như tiêu chảy, đau bụng, buồn nôn, nôn mửa,…
• Ngăn ngừa các biến chứng như suy dinh dưỡng, mất nước, mất cân bằng điện giải,…
• Hỗ trợ kháng viêm, thúc đẩy quá trình hồi phục một cách đáng kể thông qua tác động lên hệ thần kinh ruột (ENS) và hệ miễn dịch.

Viêm đường ruột nên ăn gì?

Người bị viêm đường ruột nên ăn gì chứa:

1. Carbohydrate mềm, dễ tiêu hóa

Người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì chứa carbohydrate mềm như gạo trắng nấu nhão, cháo yến mạch, bánh mì trắng và khoai tây nghiền. Bởi lẽ, nhóm thực phẩm này không những cung cấp năng lượng nhanh chóng mà còn dễ tiêu hóa, ít gây áp lực lên ruột như các loại thức ăn có kết cấu cứng.

Một vài thực phẩm trong số này, chẳng hạn như yến mạch và khoai tây nghiền, còn chứa nhiều chất xơ hòa tan, giúp giảm kích ứng niêm mạc ruột, hỗ trợ cải thiện cả tình trạng táo bón lẫn tiêu chảy, hai triệu chứng thường gặp khi đường ruột bị viêm.

Yến mạch là nguồn carbohydrate dễ tiêu hóa, tốt cho người bệnh viêm ruột

2. Protein ít chất béo tốt hơn cho người bị viêm ruột

Tiêu thụ thực phẩm giàu protein giúp cung cấp các axit amin cần thiết cho quá trình sửa chữa và phục hồi niêm mạc ruột.

Tuy nhiên, nếu lựa chọn các nguồn giàu protein giàu chất béo bão hòa như thịt đỏ (bò, heo, cừu, dê,….) và tiêu thụ chúng một cách quá mức, tình trạng viêm ruột có thể tiến triển nặng.

Điều này là do hấp thụ nhiều chất béo bão hòa có thể kích hoạt các phản ứng gây viêm từ hệ miễn dịch thông qua quần thể tế bào T helper 1 (Th1) và Th17 ở ruột non, từ đó làm trầm trọng thêm các triệu chứng hiện có của bệnh. (1)

Vì vậy, thay vì tiêu thụ thịt đỏ, người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì chứa nhiều protein nhưng lại ít chất béo bão hòa, chẳng hạn như nạc gà bỏ da, thịt các loại cá / thủy hải sản (tôm, cua, mực,…) hoặc các loại đậu.

3. Hoa quả ít chua, nhiều nước, giàu điện giải

Lựa chọn hoa quả chứa nhiều nước giúp bổ sung đầy đủ nước và chất điện giải cho cơ thể (như kali, canxi, magiê,…). Ở người bệnh viêm ruột, việc mất nước và thiếu hụt chất điện giải có thể gây ra các triệu chứng như yếu cơ, chuột rút, rối loạn nhịp tim / huyết áp và mệt mỏi.

Vì thế, người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì chứa nhiều nước và chất điện giải để đảm bảo cơ thể luôn duy trì sức khỏe ở trạng thái tối ưu, hỗ trợ tốt quá trình phục hồi niêm mạc ruột sau viêm.

Tuy nhiên, khi lựa chọn hoa quả, người bệnh viêm ruột nên chọn những loại ít chua, điển hình như dưa hấu, chuối, dưa lưới, lê, đu đủ, táo,… bởi nhóm thực phẩm này không chứa nhiều axit, ít có nguy cơ gây kích ứng niêm mạc ruột, đồng thời giúp làm dịu hệ tiêu hóa.

4. Thực phẩm giàu chất xơ hòa tan

Trong hệ tiêu hóa, chất xơ hòa tan có thể liên kết với nước để tạo thành một lớp gel nhớt bám lên thành ruột, hỗ trợ làm giảm kích ứng từ thực phẩm lên niêm mạc ruột, tốt cho quá trình phục hồi sau viêm.

Mặt khác, bổ sung chất xơ hòa tan cũng giúp duy trì hệ vi khuẩn có lợi trong ruột, từ đó hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch, kháng viêm, đồng thời góp phần làm giảm nhẹ các triệu chứng như tiêu chảy và táo bón thường gặp ở người bệnh viêm ruột.

Vì thế, người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì chứa nhiều chất xơ hòa tan, chẳng hạn như chuối, đậu bắp, táo, rau đay, yến mạch, vỏ mã đề, quả mâm xôi, quả kiwi,…

Chuối chín giàu chất xơ hòa tan, tốt cho người bệnh viêm ruột

5. Probiotic tốt cho người bệnh viêm ruột (sữa chua, kefir, miso,…)

Probiotic (men vi sinh) là tập hợp các vi khuẩn sống và nấm men có lợi cho sức khỏe đường ruột, giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Nghiên cứu cho thấy, tiêu thụ probiotic có thể lập tức kích hoạt các cơ chế chống viêm của hệ miễn dịch bằng cách sản xuất các cytokine chống viêm như interleukin (IL)-4, IL-10, IL-11 và IL-13, đồng thời ngăn chặn các cytokine gây viêm như IL-1, IL-6 và TNF-α, từ đó hỗ trợ tăng cường hiệu quả điều trị bệnh viêm ruột.

Không những thế, tiêu thụ probiotic còn được chứng minh có khả năng ức chế các vi khuẩn gây tiêu chảy, tốt cho người bệnh viêm ruột đang gặp phải các triệu chứng tiêu chảy do nhiễm khuẩn từ thực phẩm.

Do đó, người bị viêm ruột nên ăn gì chứa nhiều probiotic, chẳng hạn như sữa chua, tương miso, sữa uống lên men kefir,… để tăng cường miễn dịch, giảm viêm và phòng ngừa / cải thiện triệu chứng tiêu chảy (nếu có).

6. Thực phẩm có tính kháng viêm

Tiêu thụ một số thực phẩm có tính kháng viêm như tỏi, mật ong, nghệ, gừng,… cũng có thể hỗ trợ làm giảm các phản ứng viêm nhiễm trong cơ thể, bao gồm cả tình trạng viêm đường ruột. Nguyên nhân là bởi:

• Tỏi: Chứa nhiều allicin, hợp chất có khả năng chống viêm bằng cách ức chế các enzyme tham gia vào quá trình viêm. (4)
• Mật ong: Chứa nhiều chất chống oxy hóa polyphenols và flavonoids, có tác dụng giảm viêm thông qua việc điều hòa giảm các yếu tố phiên mã gây viêm (NF-κB và MAPK) và/hoặc ức chế sản xuất các cytokine tiền viêm. (5)
• Nghệ: Giàu curcumin, là chất kháng viêm mạnh, có khả năng ức chế các cytokine và enzyme gây viêm như TNF-α. (6)
• Gừng: Giàu gingerol và shogaol, các hợp chất ức chế sản xuất các chất gây viêm như prostaglandin và leukotriene. (7)

7. Thực phẩm bổ sung

Ngoài việc quan tâm đến chế độ ăn uống, người bệnh viêm đường ruột có thể cân nhắc hỏi ý kiến bác sĩ về các thực phẩm bổ sung để nhanh chóng giảm nhẹ triệu chứng mà không cần phải gây áp lực quá mức lên hệ thống tiêu hóa. Cụ thể:

7.1. Trường hợp bị tiêu chảy

Nếu bạn bị tiêu chảy có thể cân nhắc bổ sung:

• Nước điện giải: Để bù đắp lượng kẽm, kali, canxi và magiê đã mất. Hãy hỏi bác sĩ, dược sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xem bạn có nên bổ sung nước điện giải vào chế độ ăn uống của mình không, đặc biệt khi bạn có tiền sử tiêu chảy kéo dài (trên 14 ngày).
• Men vi sinh: Bổ sung một viên uống chứa men vi sinh / ngày với ít nhất 10 tỷ CFU / liều có thể giúp cải thiện hệ lợi khuẩn đường ruột và cải thiện tình trạng tiêu chảy. Chủng vi khuẩn Lactobacillus rhamnosus GG và nấm men Saccharomyces boulardii là hai loại men vi sinh có thể giúp ích trong trường hợp bạn bị tiêu chảy ở mức độ nhẹ đến trung bình.

7.2. Trường hợp bị táo bón

Hỏi bác sĩ về việc cân nhắc bổ sung một thìa cà phê chất xơ từ guar gum thủy phân hoặc từ vỏ hạt mã đề xay nhuyễn. Sau đó, tiếp tục theo dõi các triệu chứng táo bón của bạn.

Nếu vẫn còn táo bón, hãy chủ động hỏi ý kiến bác sĩ về việc tăng liều khi cần thiết (ví dụ, từ 1 thìa cà phê / lần x 1 lần / ngày lên 2 – 3 lần / ngày) và uống ít nhất 230 – 250 ml nước cho mỗi thìa chất xơ bổ sung.

Bột vỏ mã đề có thể giúp cải thiện triệu chứng táo bón

Viêm đường ruột kiêng ăn gì?

Người bệnh viêm đường ruột không nên ăn gì:

1. Có vị chua

Axit từ thực phẩm chua như cam, chanh, quýt, bưởi, giấm, cà chua,… có thể làm mất cân bằng độ pH, gây xói mòn lớp bảo vệ của niêm mạc, từ đó làm gia tăng mức độ viêm. Điều này có thể khiến triệu chứng như khó tiêu, đau bụng và tiêu chảy ở người bệnh viêm đường ruột trở nên trầm trọng hơn.

2. Thực phẩm nhiều dầu mỡ

Trong cơ thể người, ruột non là bộ phận đầu tiên trong ống tiêu hóa có nhiệm vụ tiếp nhận mật (từ gan) để phân giải và hấp thụ chất béo trong thực phẩm.

Do đó, tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ có thể khiến thời gian thức ăn lưu trú tại ruột non kéo dài hơn mức bình thường, gây ra tình trạng khó tiêu, đồng thời gây áp lực và kích ứng niêm mạc ruột.

Thông thường, 95% lượng axit mật trong ruột non sẽ được tái hấp thu ở đoạn cuối (hồi tràng) trước khi đi vào ruột già. Tuy nhiên, nếu còn dư thừa quá nhiều axit mật (do ăn nhiều chất béo), chúng sẽ tiếp tục đi vào ruột già, làm tăng tốc độ co cơ đẩy phân ra ngoài, rút ngắn thời gian hấp thụ nước của ruột già, dẫn đến tình trạng tiêu chảy.

Vì vậy, người bệnh viêm đường ruột không nên ăn gì chứa nhiều dầu mỡ, chẳng hạn như món chiên rán (gà rán, khoai tây chiên,…), thực phẩm đóng hộp / ngâm dầu, món ăn đường phố hoặc các món xào chứa nhiều dầu.

3. Đồ uống có chứa caffeine

Tương tự như thực phẩm chứa nhiều chất béo, tiêu thụ đồ uống chứa nhiều caffeine cũng có thể làm tăng nhu động ruột, gây ra nhu cầu đại tiện sớm, do đó làm giảm nguy cơ táo bón nhưng có thể làm tăng rủi ro tiêu chảy. (8)

Mặt khác, caffeine cũng có thể kích thích dạ dày tăng tiết axit, gây xói mòn lớp bảo vệ niêm mạc ruột, khiến bệnh viêm đường ruột trở nên nghiêm trọng hơn.

4. Rượu bia

Theo nghiên cứu, rượu và các chất chuyển hóa của nó, đặc biệt là acetaldehyde, có thể thúc đẩy tình trạng viêm ruột thông qua nhiều con đường như:

• Làm suy yếu hàng rào bảo vệ niêm mạc ruột: Rượu làm tổn thương các tế bào biểu mô ruột, dẫn đến tăng tính thấm của ruột (leaky gut), tạo điều kiện cho vi khuẩn và chất độc xâm nhập vào cơ thể, kích thích phản ứng viêm.
• Thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột: Rượu gây mất cân bằng hệ vi sinh vật, dẫn đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn có hại, tạo ra các sản phẩm vi khuẩn kích thích phản ứng viêm.
• Kích hoạt hệ thống miễn dịch: Rượu thúc đẩy sản xuất các cytokine gây viêm, đặc biệt là thông qua việc kích hoạt các tế bào miễn dịch như đại thực bào và tế bào T, dẫn đến phản ứng viêm mãn tính trong ruột.
• Tăng sản xuất ROS (Reactive Oxygen Species): Các gốc tự do (ROS) được sản sinh do rượu có thể gây tổn thương tế bào và kích hoạt quá trình viêm.

Vì vậy, người bệnh viêm ruột không nên ăn gì, uống gì chứa rượu bia để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Hạn chế rượu bia là điều quan trọng để bảo vệ niêm mạc ruột

5. Thức ăn cay (chứa nhiều ớt)

Về mặt bản chất, capsaicin (chất tạo vị cay cho ớt) không có khả năng gây viêm. Ngược lại, capsaicin còn được chứng minh là một chất kháng viêm mạnh mẽ.

Do đó, trong trường hợp viêm ruột mà chưa có sự xuất hiện của tình trạng loét niêm mạc, người bệnh viêm ruột không cần nhất thiết phải kiêng ăn thực phẩm cay.

Tuy nhiên, nếu việc ăn cay thực sự khiến cho triệu chứng của bệnh viêm ruột tiến triển nặng, như gây đau đớn, bỏng rát, khó tiêu, ợ chua,… người bệnh có thể cân nhắc hạn chế ăn cay để hỗ trợ giảm nhẹ triệu chứng của bệnh.

6. Các sản phẩm từ sữa nguyên kem

Sữa nguyên kem và các sản phẩm từ chúng chứa nhiều chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa, có thể gây khó tiêu, đặc biệt là ở những người có tiền sử không dung nạp lactose (một loại đường tự nhiên sẵn có trong sữa bò). Điều này dẫn đến đầy bụng, tiêu chảy và làm nặng thêm tình trạng viêm ruột.

Do đó, bị viêm ruột kiêng ăn gì chứa thành phần là sữa nguyên (như bơ, kem, sữa chua và phô mai) là lời khuyên được nhiều chuyên gia dinh dưỡng đồng tình.

7. Đồ uống có đường hoặc có ga

Nghiên cứu cho thấy, tiếp xúc trong thời gian ngắn với chế độ ăn nhiều đường có thể góp phần gây viêm đại tràng bằng cách ức chế hệ vi sinh vật đường ruột sản xuất ra axit béo chuỗi ngắn (loại chất béo có đặc tính kháng viêm). Trong khi đó, khí ga có thể gây đầy bụng, khó tiêu và kích ứng niêm mạc ruột.

Vì thế, để bảo vệ an toàn cho sức khỏe, người bị viêm ruột nên ăn gì chứa ít đường, hoặc không có khí ga, chẳng hạn như nước lọc, nước dừa tươi, nước ép rau củ quả tự nhiên (không bổ sung thêm đường),…

8. Các loại hạt khô và cứng

Hạt cứng và ngũ cốc khô như hạnh nhân, ngô rang hoặc bánh mì nguyên hạt có thể gây kích ứng cơ học lên niêm mạc ruột do chúng khó được tiêu hóa. Điều này có thể làm tăng viêm, gây đau và làm triệu chứng viêm đường ruột như táo bón và đầy bụng trở nên tồi tệ hơn.

Các loại hạt khô, cứng có thể gây khó tiêu và kích ứng niêm mạc tiêu hóa

Cách ăn uống tốt dành cho người bị bệnh viêm ruột

Ngoài việc quan tâm viêm đường ruột nên ăn gì hoặc nên kiêng gì, người bệnh cũng cần chú ý:

1. Tập trung uống đủ nước

Cố gắng uống ít nhất 1.5 – 2 lít chất lỏng / ngày (nếu không bị tiêu chảy) hoặc 2 – 2.5 lít / ngày (để bù lại lượng chất lỏng đã mất do tiêu chảy).

Bổ sung chất lỏng điều độ, trung bình mỗi 30 – 40 phút bạn nên hớp 1 – 2 ngụm chất lỏng thay vì uống liền một cốc to. Điều này giúp cơ thể bạn có nhiều thời gian hơn để hấp thụ chúng và ngăn ngừa tiêu chảy.

Chất lỏng để uống có thể bao gồm nước, trà thảo mộc, nước ép rau nguyên chất (không bỏ thêm đường), dung dịch bù nước đường uống (tự làm hoặc mua ở cửa hàng), nước dùng của súp / canh hoặc sinh tố không đường (làm từ hoa quả tươi và sữa ít béo hoặc không béo).

Uống đủ nước giúp thúc đẩy quá trình phục hồi của niêm mạc ruột

2. Chế biến và tiêu thụ thực phẩm đúng cách

• Chỉ nên ăn chín uống sôi, hạn chế tiêu thụ rau sống hoặc thịt và trứng tái / sống;
• Chỉ nên mua thực phẩm từ những nguồn an toàn, uy tín;
• Đối với rau củ quả, ngâm nước muối 15 phút hoặc ngâm với dung dịch rửa rau củ chuyên dụng;
• Ưu tiên thực phẩm tự nhiên, hạn chế đồ ăn công nghiệp (chế biến sẵn);
• Ưu tiên ăn nhạt, nêm nếm ít gia vị, hạn chế cho nhiều đường và dầu mỡ;
• Nếu không có vết loét, người bệnh viêm đường ruột nên chia chế độ ăn thành 4 – 6 cữ / ngày, trong đó bao gồm 3 cữ chính và 1 – 3 cữ phụ. Nếu có loét, chỉ cần ăn 3 cữ chính;
• Ăn chậm, nhai kỹ, mỗi đợt ăn nên nhai ít nhất 15 – 20 lần để đảm bảo thức ăn được nghiền nhỏ trước khi nuốt.

3. Hỏi ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng

Cơ thể mỗi người đều có cách phản ứng khác nhau sau khi tiêu hóa thực phẩm. Do đó, để đảm bảo chế độ ăn hiện tại là tốt cho sức khỏe, người bệnh viêm đường ruột nên ăn gì được chuyên gia tư vấn và chỉ định, thay vì tự ý ăn uống theo sở thích / thói quen cũ.

Lời khuyên cho người bị viêm ruột mau khỏe tránh tái phát

Sau khi đã xây dựng được một chế độ ăn uống khoa học, người bệnh viêm đường ruột cũng cần điều chỉnh lối sống để hỗ trợ quá trình điều trị và ngăn ngừa bệnh tái phát. Cụ thể, người bệnh cần:

1. Nghỉ ngơi hợp lý

Căng thẳng có thể làm tăng nồng độ hóc-môn cortisol trong huyết thanh, và điều này có thể kích thích các phản ứng viêm tiến triển.

Do đó, người bệnh cần chủ động kiểm soát căng thẳng trong cuộc sống, bằng cách nghỉ ngơi hợp lý, làm việc vừa sức, ngủ đủ giấc hoặc tham gia các hoạt động thiền, tập yoga, rèn luyện thể chất, đọc sách, xem phim, nghe nhạc,…

2. Tuân thủ theo chỉ định từ bác sĩ

Điều này giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị, đặc biệt là trong việc dùng thuốc và thực phẩm bổ sung.

Bởi lẽ, tự ý dùng các loại thực phẩm bổ sung có thể gây hại cho sức khỏe, trong khi tự ý ngưng dùng thuốc có thể gây kháng thuốc, điều này đặc biệt quan trọng khi nguyên nhân gây viêm đường ruột được chẩn đoán là do nhiễm phải vi khuẩn H. pylori.

3. Kịp thời nhận biết các dấu hiệu bất thường

Nếu bạn bỗng thấy các triệu chứng trở nặng hoặc xuất hiện các dấu hiệu bất thường (nôn ra máu, đi ngoài phân đen, đau kéo dài không dứt,…), hãy chủ động đặt lịch hẹn với bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Đến với Trung tâm Nội soi & Phẫu thuật Nội soi Tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn sẽ được tầm soát bệnh đường ruột với công nghệ tiên tiến.

Cụ thể, trung tâm sở hữu hệ thống phẫu thuật nội soi 3D/4K ICG Rubina Karl Storz hiện đại, giúp chẩn đoán và điều trị chính xác, an toàn các tình trạng viêm đường ruột.

Ngoài ra, đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ áp dụng các phác đồ điều trị hiện đại, đảm bảo hiệu quả tối đa và rút ngắn thời gian hồi phục cho người bệnh.

Để đặt lịch thăm khám viêm đường ruột tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể gọi đến số hotline 093 180 6858 – 028 7102 6789 (TP.HCM) hay 024 7106 6858 – 024 3872 3872 (Hà Nội).

Trên đây là những lưu ý quan trọng để xây dựng chế độ ăn uống cho người bệnh viêm đường ruột. Hy vọng thông qua bài viết, bạn đã hiểu rõ bị viêm đường ruột nên ăn gì, nên kiêng gì tốt cho sức khỏe.

Trên thực tế, hiểu rõ viêm đường ruột nên ăn gì và kiêng gì là bước đầu quan trọng để kiểm soát triệu chứng và phục hồi sức khỏe. Vì thế, nếu còn bất kỳ thắc mắc nào xoay quanh chủ đề bị viêm đường ruột ăn gì tốt, bạn có thể liên hệ đến Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome thông qua số hotline 1900 633 599 để được tư vấn chi tiết hơn. Chúc bạn mau chóng hồi phục!