Viêm da cơ địa là gì? Nguyên nhân và triệu chứng nhận biết sớm

Viêm da cơ địa là bệnh da mạn tính thường gặp, gây khô, ngứa và viêm tái phát, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Tình trạng này thường khởi phát từ sớm, có liên quan đến yếu tố cơ địa dị ứng và môi trường. Nếu không kiểm soát đúng cách, bệnh dễ trở thành gánh nặng lâu dài với nhiều biến chứng tại da và nguy cơ tái phát dai dẳng. Cùng Nutrihome tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị, giúp người bệnh chủ động kiểm soát tình trạng này, hạn chế tái phát và nâng cao hiệu quả chăm sóc da.

Các loại viêm da cơ địa thường gặp là gì? Triệu chứng ra sao?

Viêm da cơ địa là gì?

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) – hay còn được gọi là chàm (eczema), là bệnh lý viêm da mạn tính, gây ngứa dữ dội, khiến da khô, dễ bong vảy, nứt nẻ và kéo dài dai dẳng. Bệnh có thể tái phát theo từng đợt và thường bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh hoặc thời thơ ấu. Khác với viêm da tiếp xúc hoặc nhiễm khuẩn, viêm da cơ địa không liên quan đến một yếu tố kích ứng cụ thể và thường không xuất hiện mụn nước, mủ hay rỉ dịch.

Yếu tố di truyền và miễn dịch đóng vai trò chủ đạo trong cơ chế bệnh sinh. Trẻ có cha mẹ mắc bệnh dị ứng sẽ có nguy cơ cao hơn. Đồng thời, sự mất cân bằng miễn dịch ở bất kỳ độ tuổi nào cũng có thể làm giảm khả năng bảo vệ tự nhiên của da, khiến da phản ứng quá mức với các tác nhân thông thường trong môi trường, dẫn đến viêm da mạn tính. Đây là điểm đặc trưng của viêm da cơ địa mà các thể viêm da khác không có.

Viêm da cơ địa cũng có mối liên quan mật thiết với các rối loạn dị ứng khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc viêm kết mạc dị ứng. Bệnh thường gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người có cơ địa dị ứng.

Triệu chứng viêm da cơ địa thường gặp

Biểu hiện của viêm da cơ địa không giống nhau ở từng độ tuổi, cả về vị trí tổn thương lẫn mức độ triệu chứng. Cụ thể như sau:

1. Triệu chứng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, viêm da cơ địa thường bắt đầu với triệu chứng da khô, đỏ, ngứa dữ dội tại các vùng như má, da đầu, trán hoặc thân mình. Cảm giác ngứa thường khiến trẻ có xu hướng gãi liên tục, làm da dễ trầy xước và nứt nẻ. Do cấu trúc da ở lứa tuổi này còn mỏng và hàng rào bảo vệ chưa hoàn thiện, tổn thương da dễ tiến triển nặng hơn, đồng thời làm tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ phát nếu không được chăm sóc đúng cách.

2. Triệu chứng ở người lớn

Ở người trưởng thành, viêm da cơ địa thường tiến triển thành các mảng da dày, sẫm màu, khô ráp và bong tróc rõ rệt. Vị trí tổn thương thường gặp là cổ, khuỷu tay, khoeo chân, bàn tay hoặc vùng quanh mi mắt. Người bệnh thường ngứa nhiều, đặc biệt vào ban đêm, gây mất ngủ và ảnh hưởng đến sinh hoạt.

Ngoài ra, việc gãi kéo dài có thể làm da dễ xuất hiện “xơ hóa lichen” – tức hiện tượng da trở nên dày sừng, sần sùi, nổi vân nứt kẽ như lá cây địa y. Ở người trưởng thành, viêm da cơ địa thường gây tổn thương kéo dài và tái đi tái lại, ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng sống nếu không được kiểm soát đúng cách.

Minh họa viêm da cơ địa khiến da bị xơ hóa, dày sừng ở người trưởng thành

Nguyên nhân viêm da cơ địa và yếu tố nguy cơ

Viêm da cơ địa là kết quả của nhiều cơ chế tương tác phức tạp. Trong đó, hai nhóm nguyên nhân quan trọng bao gồm yếu tố di truyền và các tác nhân từ môi trường sống, cụ thể như sau:

1. Yếu tố di truyền và cơ địa dị ứng

Đối với người bệnh viêm da cơ địa, thể trạng dị ứng và yếu tố di truyền cá nhân đóng vai trò then chốt trong cơ chế bệnh sinh. Theo đó:

• Trẻ em có cha mẹ từng mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc chàm sẽ có nguy cơ cao hơn phát triển bệnh từ sớm.
• Người trưởng thành có hệ miễn dịch nhạy cảm thường phản ứng mạnh với các tác nhân tưởng chừng vô hại trong môi trường.

Nhiều trường hợp còn xuất hiện đồng thời các bệnh lý dị ứng khác, hình thành nên “tam giác dị ứng” gồm viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng và hen phế quản. Điều này cho thấy bệnh có liên hệ mật thiết với rối loạn miễn dịch toàn thân, chứ không đơn thuần là vấn đề tại chỗ trên da.

2. Các tác nhân kích thích và yếu tố môi trường

Bên cạnh yếu tố bẩm sinh, viêm da cơ địa cũng dễ bị kích hoạt hoặc làm nặng thêm bởi các yếu tố bên ngoài. Những tác nhân thường gặp bao gồm:

• Chất tẩy rửa và hóa mỹ phẩm mạnh: Điển hình như xà phòng, nước rửa tay chứa hương liệu, sữa rửa mặt chứa chất tạo bọt mạnh…
• Thực phẩm dễ gây dị ứng: Như sữa bò, trứng, hải sản, đậu phộng…
• Thời tiết lạnh khô hoặc thay đổi đột ngột: Làm da mất độ ẩm, tăng nguy cơ tổn thương.
• Môi trường ô nhiễm: Khói bụi, khí thải, bụi mịn… có thể làm bùng phát các đợt viêm da.

Việc xác định đúng và chủ động kiểm soát các nguyên nhân của viêm da cơ địa giúp phòng ngừa tái phát và quản lý bệnh hiệu quả.

Viêm da cơ địa có lây không? Có nguy hiểm không?

Viêm da cơ địa không có khả năng lây lan. Lý do là bởi tác nhân làm viêm da cơ địa chỉ đến từ các yếu tố không có khả năng truyền nhiễm, chẳng hạn như gen di truyền, rối loạn miễn dịch và các yếu tố kích thích từ môi trường sống. Điều này khác biệt hoàn toàn với viêm da do virus, vi khuẩn hay nấm – vốn là những tác nhân có thể lây truyền thông qua tiếp xúc.

Tuy nhiên, nếu không được điều trị đúng cách, viêm da cơ địa có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Ví dụ:

• Gãi thường xuyên khiến da bị trầy xước, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng, mưng mủ.
• Ngứa kéo dài và tổn thương dai dẳng cũng dễ dẫn đến mất ngủ, căng thẳng kéo dài hoặc mặc cảm ngoại hình, đặc biệt ở người trưởng thành và trẻ em trong độ tuổi đến trường.

Vì vậy, ngay khi có dấu hiệu da khô, đỏ, bong tróc hoặc ngứa kéo dài không rõ nguyên nhân, người bệnh nên đến gặp bác sĩ ngay để được chẩn đoán chính xác. Việc điều trị kịp thời không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn góp phần ngăn ngừa các hệ quả lâu dài về thể chất và tâm lý do bệnh gây ra.

Viêm da cơ địa có thể gây biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Chẩn đoán viêm da cơ địa như thế nào?

Để xác định chính xác một người có mắc viêm da cơ địa hay không, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng dựa vào bộ tiêu chí chẩn đoán cụ thể, kết hợp với đó là các xét nghiệm sinh hóa cần thiết giúp nhận diện hoặc loại trừ những bệnh da có biểu hiện tương tự. Cụ thể như sau:

1. Tiêu chuẩn chẩn đoán

Hiện nay có hai bộ tiêu chí được sử dụng phổ biến đó là Hanifin & Rajka và UK Working Party. Theo đó:

• Hanifin & Rajka: Người bệnh cần có ít nhất 3/4 dấu hiệu chính sau để được xem là nghi ngờ viêm da cơ địa:
  • Ngứa da mạn tính, kéo dài và tái phát.
  • Tổn thương da điển hình theo vùng, thay đổi theo độ tuổi (trẻ em: mặt, duỗi chi; người lớn: nếp gấp, cổ tay, mi mắt…).
  • Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có bệnh dị ứng như hen, viêm mũi dị ứng, chàm.
  • Da khô kéo dài, bong tróc, dễ kích ứng.
  • Ngoài ra, có thể xét thêm trên 20 tiêu chí phụ như: da dày sừng, chàm hóa, ngứa tăng khi đổ mồ hôi, khởi phát sớm từ nhỏ… để củng cố chẩn đoán.

• UK Working Party: Bộ tiêu chí này đơn giản hơn và dễ áp dụng trong tầm soát thực tế, phù hợp để sử dụng trong cộng đồng hoặc khi cần đánh giá nhanh khả năng mắc viêm da cơ địa. Để được chẩn đoán viêm da cơ địa, người bệnh cần có biểu hiện ngứa dai dẳng trong vòng 12 tháng và tối thiểu 3 trong các tiêu chí phụ sau:
  • Tiền sử tổn thương ở vùng nếp gấp (khuỷu tay, cổ tay, sau gối…).
  • Tiền sử bản thân có hen, viêm mũi dị ứng hoặc chàm.
  • Da khô kéo dài suốt 12 tháng gần nhất.
  • Khởi phát triệu chứng dưới 2 tuổi.
  • Người thân cấp 1 (cha mẹ, anh chị em ruột) có tiền sử bệnh dị ứng.

2. Vai trò xét nghiệm bổ trợ (IgE, test dị ứng da…)

Dù viêm da cơ địa chủ yếu được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng và tiền sử dị ứng, một số xét nghiệm có thể được chỉ định để hỗ trợ đánh giá mức độ bệnh hoặc tìm kiếm yếu tố liên quan, chẳng hạn như:

• Xét nghiệm IgE toàn phần: Kết quả cho thấy nồng độ IgE (globulin miễn dịch) trong máu thường tăng cao ở người có cơ địa dị ứng, đặc biệt trong trường hợp thể nặng hoặc tái phát nhiều lần.
• Test dị ứng da (kiểm tra áp bì – patch test): Giúp xác định dị nguyên cụ thể gây kích ứng như phấn hoa, lông thú, thức ăn, bụi mạt nhà… từ đó hỗ trợ điều chỉnh môi trường sống và chế độ ăn phù hợp.
• Công thức máu: Khi chỉ số bạch cầu ái toan tăng cao, điều này có thể phản ánh tình trạng dị ứng hệ thống, thường gặp ở trẻ nhỏ mắc viêm da cơ địa phối hợp hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng.

Lưu ý: Các xét nghiệm này không mang tính quyết định trong chẩn đoán mà chỉ đóng vai trò hỗ trợ, đặc biệt là khi cần loại trừ các bệnh lý khác hoặc xác định nguyên nhân gây bệnh cụ thể.

Xét nghiệm kháng thể miễn dịch IgE có thể hỗ trợ chẩn đoán bệnh viêm da cơ địa

3. Phân biệt với các bệnh da khác

Viêm da cơ địa có thể dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh da khác do cùng biểu hiện ngứa, đỏ, bong tróc. Để tránh điều trị sai hướng, cần nhận diện rõ các đặc điểm giúp phân biệt:

• Viêm da tiếp xúc: Tổn thương xuất hiện rõ tại vùng da tiếp xúc với hóa chất, chất tẩy, mỹ phẩm. Biểu hiện thường cấp tính, kèm rát bỏng, mụn nước hoặc phù nề.
• Viêm da tiết bã: Thường gặp ở vùng da đầu, rãnh mũi – má, giữa ngực. Da đỏ nhẹ, bong vảy ẩm, ít ngứa và tái phát dai dẳng.
• Nấm da: Tổn thương có bờ viền rõ nét, hình tròn hoặc cung, trung tâm lành và bờ viêm đỏ, kèm ngứa và tróc vảy.
• Vảy nến: Mảng da đỏ thẫm, dày, phủ vảy trắng bạc, hay gặp ở khuỷu tay, đầu gối, da đầu; ít ngứa nhưng dai dẳng và có xu hướng di truyền.

Nhận diện đúng thể bệnh không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn đảm bảo điều trị an toàn, hạn chế nguy cơ lạm dụng corticoid không phù hợp.

Cách trị viêm da cơ địa hiện nay

Việc điều trị viêm da cơ địa cần phối hợp nhiều phương pháp nhằm kiểm soát triệu chứng, giảm tái phát và cải thiện chất lượng sống. Tùy mức độ nặng nhẹ, bác sĩ có thể chỉ định các biện pháp phù hợp như sau:

1. Điều trị bằng thuốc

Trong điều trị viêm da cơ địa, thuốc là lựa chọn nền tảng nhằm kiểm soát phản ứng viêm, làm dịu cơn ngứa và ngăn ngừa nhiễm trùng da. Mỗi nhóm thuốc đều có vai trò riêng và cần được sử dụng đúng cách, chẳng hạn như:

• Thuốc bôi corticoid tại chỗ: Đây là loại thường được kê đơn đầu tiên khi triệu chứng bùng phát. Các hoạt chất như hydrocortisone hoặc betamethasone giúp giảm sưng đỏ, ngứa và viêm. Tuy nhiên, thuốc chỉ nên dùng trong thời gian ngắn và đúng vùng chỉ định để tránh tác dụng phụ như mỏng da, rạn da hoặc nổi mao mạch.
• Thuốc kháng histamine đường uống: Những thuốc như cetirizine, loratadine giúp kiểm soát ngứa về đêm và cải thiện giấc ngủ. Một số loại có thể gây buồn ngủ nhẹ, nên dùng theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Thuốc bôi ức chế miễn dịch tại chỗ: Tacrolimus và pimecrolimus là hai hoạt chất ức chế miễn dịch không chứa corticoid, thường được sử dụng ở vùng da nhạy cảm như mặt hoặc nếp gấp. Cơ chế hoạt động của nhóm thuốc này là ức chế enzym calcineurin – yếu tố kích hoạt phản ứng viêm kéo dài trong viêm da cơ địa.
• Thuốc toàn thân: Với các trường hợp nặng hoặc dai dẳng, bác sĩ có thể cân nhắc corticoid uống ngắn ngày, thuốc ức chế miễn dịch toàn thân hoặc kháng sinh nếu có dấu hiệu bội nhiễm. Tất cả đều cần theo dõi chặt chẽ trong quá trình sử dụng.

Người bệnh chỉ nên dùng thuốc bôi chứa corticoid khi có chỉ định từ bác sĩ

2. Chăm sóc da và kiểm soát triệu chứng

Để hỗ trợ kiểm soát viêm da cơ địa lâu dài, người bệnh cần duy trì các thói quen chăm sóc da phù hợp. Các biện pháp dưới đây tuy không thể thay thế thuốc điều trị nhưng giúp làm dịu triệu chứng và giảm nguy cơ tái phát:

• Dưỡng ẩm thường xuyên: Bôi kem dưỡng ngay sau khi tắm hoặc rửa mặt giúp duy trì độ ẩm và phục hồi hàng rào bảo vệ da. Ưu tiên các sản phẩm không chứa hương liệu, không corticoid và được thiết kế riêng cho da nhạy cảm.
• Tránh gãi trực tiếp lên da: Bởi vì gãi quá mức có thể gây trầy xước và nhiễm trùng.
• Tắm rửa đúng cách: Chỉ nên tắm nước ấm, không quá 15 phút mỗi lần. Tránh dùng xà phòng tạo bọt mạnh hoặc chứa hương liệu. Nên chọn sữa tắm dịu nhẹ, độ pH cân bằng.
• Hạn chế tiếp xúc với yếu tố gây kích ứng: Như đeo khẩu trang trong môi trường ô nhiễm, bụi mịn; đeo găng tay khi tiếp xúc với chất tẩy rửa và hóa mỹ phẩm có tính ăn mòn; sử dụng máy tạo ẩm khi không khí khô…

3. Điều trị bằng phương pháp khác (quang trị liệu, sinh học)

Với những trường hợp viêm da cơ địa nặng, dai dẳng hoặc không đáp ứng tốt với điều trị thông thường, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị nâng cao như:

• Quang trị liệu UVB phổ hẹp (Narrow-band UVB): Là phương pháp sử dụng tia cực tím với bước sóng 311nm chiếu trực tiếp lên vùng da bị viêm. Liệu pháp này giúp làm dịu viêm, giảm ngứa mà không làm tổn thương lớp da khỏe mạnh. Thường áp dụng từ 2-3 buổi/tuần dưới sự giám sát nghiêm ngặt của chuyên gia.
• Thuốc sinh học (biologic): Thuốc tiêm Dupilumab hiện là lựa chọn mới cho người bệnh viêm da cơ địa trung bình đến nặng. Đây là kháng thể đơn dòng tác động chọn lọc vào các chất trung gian gây viêm (như IL-4 và IL-13), giúp kiểm soát viêm một cách lâu dài.

Lưu ý: Các phương pháp này chỉ được dùng khi có chỉ định cụ thể từ bác sĩ.

Chăm sóc và phòng ngừa tái phát viêm da cơ địa

Việc chăm sóc da hàng ngày và điều chỉnh lối sống đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa tái phát viêm da cơ địa – một bệnh lý mạn tính dễ bùng phát trở lại nếu gặp điều kiện thuận lợi. Để duy trì làn da ổn định và hạn chế các đợt viêm tái diễn, người bệnh nên thực hiện đồng thời các biện pháp sau:

• Dưỡng ẩm đều đặn mỗi ngày: Nên sử dụng kem dưỡng ẩm phù hợp ngay sau khi tắm hoặc rửa tay, tránh để da bị khô kéo dài.
• Tránh các sản phẩm tẩy rửa mạnh: Ưu tiên sữa tắm không chứa xà phòng, không hương liệu để bảo vệ hàng rào da.
• Hạn chế tiếp xúc với yếu tố kích ứng: Bao gồm dị nguyên và thay đổi đột ngột của môi trường như bụi mịn, phấn hoa, không khí lạnh hay thời tiết hanh khô.
• Duy trì lối sống khoa học: Ngủ đủ giấc, tập thể dục nhẹ nhàng và kiểm soát căng thẳng giúp hệ miễn dịch ổn định hơn.
• Điều chỉnh chế độ ăn: Tránh thực phẩm từng gây dị ứng, tăng cường rau củ quả giàu vitamin A, C, E và uống đủ nước để cải thiện sức khỏe làn da từ bên trong.

Ăn uống khoa học giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ giảm viêm trên da

Nếu đang gặp các biểu hiện nghi ngờ viêm da cơ địa như da khô ngứa kéo dài, mẩn đỏ, tróc vảy hay tổn thương tái đi tái lại, người bệnh có thể cân nhắc đến thăm khám tại chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ da thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Chuyên khoa được trang bị đầy đủ hệ thống thiết bị hiện đại cùng đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, đáp ứng tốt nhu cầu điều trị các bệnh da mạn tính, trong đó có viêm da cơ địa.

Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, viêm da cơ địa có thể ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng sống nếu không được kiểm soát tốt. Vì vậy, thay vì tự ý điều trị hoặc để tình trạng kéo dài, người bệnh nên sớm gặp bác sĩ da liễu khi có triệu chứng bất thường trên da để được tư vấn chính xác và điều trị đúng hướng.