Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Uốn ván là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính nguy hiểm, từng là nỗi ám ảnh của nhiều thế hệ. Bệnh có tỷ lệ tử vong cao có thể lên đến 90%. Đặc biệt, nếu mắc uốn ván rốn sơ sinh, tỷ lệ tử vong ở trẻ có thể lên đến 95%. May mắn rằng, hiện nay bệnh uốn ván đã có vắc xin phòng ngừa hiệu quả.
BS Hà Mạnh Cường – Quản lý Y khoa vùng 3 khu vực miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.
Uốn ván là bệnh cấp tính do ngoại độc tố trực khuẩn uốn ván gây ra. Vi khuẩn uốn ván có mặt tại khắp mọi nơi, tản phát tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là những vùng nông nghiệp, nơi người dân tiếp xúc nhiều với chất thải động vật và không được tiêm phòng đầy đủ.
Bệnh uốn ván là một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu ở các quốc gia đang phát triển thuộc Châu Phi, Châu Á và Nam Mỹ. Tỷ lệ tử vong do uốn ván là rất cao có thể từ 25-50%. Đặc biệt, nếu không được can thiệp y tế, tỷ lệ tử vong do uốn ván ở trẻ sơ sinh gần 100%; ngay cả khi được điều trị tại bệnh viện, tỷ lệ tử vong vẫn thường vượt 50%. Uốn ván tử vong do suy hô hấp, rối loạn thần kinh thực vật và ngừng tim.
Bệnh uốn ván có thể gặp quanh năm, không phân hóa theo mùa. Tại Việt Nam, bệnh xuất hiện tản phát tại nhiều thành thành trên cả nước. Chương trình tiêm chủng vắc xin loại trừ uốn ván sơ sinh đã được triển khai từ năm 1992 tại Việt Nam. Trong giai đoạn 1996 đến năm 2000, tỷ lệ mắc uốn ván sơ sinh trung bình tại Việt Nam là 0,13 trên 1000 trẻ. Từ năm 2005, Việt Nam loại trừ uốn ván sơ sinh và bảo vệ thành công kết quả từ đó cho đến nay.
Uốn ván (tên khoa học: Tetanus) là một bệnh nhiễm trùng cấp tính nghiêm trọng do ngoại độc tố (tetanospasmin) của vi khuẩn Clostridium tetani gây ra
Vi khuẩn uốn ván có hình bầu dục, có mặt ở khắp mọi nơi như trong đất, phân gia cầm, gia súc, phân người, cống rãnh, dụng cụ phẫu thuật không tiệt trùng kỹ. Vi khuẩn thường tạo nha bào. Vi khuẩn uốn ván bất hoạt ở nhiệt độ 56 độ C, nhưng nha bào uốn ván rất bền vững. Thậm chí có trường hợp nha bào có khả năng gây bệnh sau 5 năm tồn tại trong đất. Nha bào uốn ván bất hoạt trong các dung dịch sát trùng như phenol sau 8-10 tiếng hoặc sau khi đun sôi 30 phút.
Bệnh thường xảy ra do vi khuẩn phát triển tại vết thương như vết rách da, phẫu thuật, sảy thai, sinh đẻ,…. trong điều kiện yếm khí. Sau khi phát triển tại vết thương, vi khuẩn giải phóng ngoại độc tố vào máu, tấn công vào các bản vận động của thần kinh và cơ khiến bệnh nhân co cứng cơ rồi co giật.
Trẻ em mắc uốn ván sơ sinh do nha bào uốn ván xâm nhập dây rốn trong quá trình cắt dây rốn bằng dụng cụ y tế nhiễm khuẩn hoặc cũng có thể sau sinh, trẻ không được chăm sóc và vệ sinh rốn sạch sẽ, băng đầu rốn bị cắt không vô khuẩn tạo điều kiện cho nhà bào uốn ván phát triển. Bệnh uốn ván sơ sinh thường gặp nhất ở những trẻ đẻ rơi, đỡ đẻ tại nhà theo phong tục tập quán lạc hậu, thường gặp ở vùng sâu, vùng xa.
Uốn ván không lây từ người sang người. Bệnh lây qua đường xâm nhập trực tiếp của vi khuẩn Clostridium tetani vào cơ thể qua vết thương hở, vết bỏng, vết cắn, trầy xước bị nhiễm đất, phân, dị vật hoặc lây qua dụng cụ y tế không vô trùng,…
Uốn ván không chừa một ai và có thể gặp ở bất kỳ độ tuổi nào. Một số đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh có thể kể đến như: Nông dân, nhân viên chăn nuôi gia súc, người dọn vệ sinh cống rãnh, công nhân xây dựng, bộ đội, thanh niên xung phong, người nghiện tiêm chích ma túy…
Bệnh uốn ván thường không biểu hiện ngay mà có thời gian ủ bệnh khá lâu. Thông thường bệnh diễn tiến quan 4 giai đoạn bao gồm: Thời kỳ ủ bệnh, khởi phát, toàn phát và lui bệnh.
Thời kỳ ủ bệnh có thể kéo dài từ vài ngày cho đến vài tháng, trung bình là khoảng 10 ngày. Hầu hết các trường hợp uốn ván thường xuất hiện trong vòng 14 ngày. Thời gian ủ bệnh sẽ phụ thuộc vào đặc điểm, độ lớn và vị trí của vết thương. Các vết thương nhiễm khuẩn càng nặng, thời gian ủ bệnh sẽ càng nắng. Bệnh cũng tiến triển nặng và tiên lượng xấu hơn.
Thời kỳ khởi phát được tính từ khi xuất hiện triệu chứng co cứng hàm đầu tiên đến lúc có cơn co giật hoặc co thắt hầu họng, thanh quản. Thời gian xuất hiện các biểu hiện trên thường là từ 1 đến 7 ngày. Nếu thời gian khởi phát càng ngắn (dưới 2 ngày), bệnh sẽ càng nặng.
Thời kỳ toàn phát được tính từ lúc có cơn co giật/ co thắt hầu họng, thanh quản đầu tiên đến khi bắt đầu lui bệnh. Thông thường thời kỳ toàn phát kéo dài từ 1 đến 3 tuần, với các biểu hiện cơ cứng toàn thân, khó thở, tím tái. Trong trường hợp nặng có thể rối loạn thần kinh thực vật, ngừng tim, tử vong nếu không được cứu chữa kịp thời.
Các cơn co giật và các biểu hiện khác của bệnh uốn ván thưa dần. Bệnh nhân đã có thể há miệng rộng và có phản xạ nuốt trợ lai. Thời gian phục hồi sức khỏe của bệnh nhân tùy thuộc vào sức khỏe của mỗi người và mức độ của bệnh.
Dấu hiệu điển hình của bệnh uốn ván là tăng trương lực cơ và co cứng toàn thân. Lúc đầu, bệnh nhân có thể cảm thấy tăng trương lực cơ nhai, có triệu chứng khó nuốt, cứng hoặc đau cơ ở các vị trí như cổ, vai và lưng. Sau đó, các cơ khác cũng tăng trương lực gây cứng bụng, cứng các cơ gốc chi, cơ mặt, co cứng cơ lưng tạo tư thế lưng cong ưỡn lưng.
Trong một số trường hợp, bệnh nhân có các cơn co cứng toàn thân kịch phát, cường độ mạnh. Cơn co cứng cơ dữ dội khiến bệnh nhân xanh tím và có nguy cơ ngừng thở. Các cơn co cơ có thể lặp đi lặp lại, tự phát hoặc do kích thích nhẹ. Ở mức độ nhẹ, người bệnh chỉ bị cứng cơ, có hoặc không có các cơn co cứng. Ở thể vừa, bệnh nhân cứng hàm, khó nuốt, cứng cơ và xuất hiện các cơn co cứng. Thể nặng, bệnh nhân có nhiều cơn kịch phát, sốt trong một vài trường hợp.
Bệnh nhân uốn ván cũng có thể bị rối loạn thần kinh thực vật, tăng huyết áp thất thường, rối loạn nhịp tim, có nguy cơ ngừng tim đột ngột. Ở trẻ sơ sinh, uốn ván sơ sinh thường khởi phát trong vòng 2 tuần đầu sau sinh với triệu chứng trẻ bỏ bú, cứng cơ, có cơn co cứng.
Uốn ván cực kỳ nguy hiểm và có thể gây tử vong nhanh chóng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Người bệnh uốn ván không thể tự ăn uống do thực quản co thắt gây khó nuốt, nên cần đặt ống thông dạ dày hoặc phải nuôi bằng bằng thuốc truyền tĩnh mạch trong một số trường hợp. Ngoài ra, bệnh nhân uốn ván còn có thể bị co thắt khí quản dẫn đến khó thở, phải mở khí quản.
Uốn ván còn có biến chứng rối loạn thần kinh thực vật khiến nhịp tim rối loạn nghiêm trong, huyết áp lúc tăng lúc hạ, nhiệt độ có thể tăng cao liên tục đến 41 độ C, dẫn đến tử vong. Người bệnh có thể gặp nhiễm trùng cơ hội, viêm phổi, teo cơ, cứng khớp… Nếu bệnh nhân uốn ván có các bệnh lý nền như tim mạch, đái tháo đường, gan, thận,… sẽ có nguy cơ làm nặng thêm tình trạng bệnh.
So với các bệnh nhiễm khuẩn khác, bệnh uốn ván có các dấu hiệu đặc trưng nên dễ nhận biết hơn. Thông thường các bác sĩ sẽ dựa trên các biểu hiện lâm sàng, bệnh sử và các yếu tố nguy cơ cao như: dẫm phải đinh sắt, hay bị kim loại rỉ sét gây ra thương tích… để chẩn đoán bệnh. Ngoài ra, bệnh nhân có thể được chỉ định thực hiện một số xét nghiệm như CRP/ PCT, xét nghiệm công thức máu hay xét nghiệm phân tích và nhận dạng vi khuẩn từ mẫu bệnh phẩm lấy từ vết thương.
Xét nghiệm uốn ván có thể tiến hành thông qua định lượng kháng thể kháng độc tố uốn ván trong huyết thanh người bệnh. Khi kết quả xét nghiệm trên 0,01 đơn vị/dl đồng nghĩa với việc người đó đã mắc uốn ván. Các xét nghiệm uốn ván nên được tiến hành tại các cơ sở y tế lớn và uy tín.
Uốn ván được điều trị bằng cách tiêm bắp TIG với liều từ 3000 – 6000 IU. Nếu tại cơ sở điều trị không có TIG, các bác sĩ có thể chỉ định tiêm tĩnh mạch cho bệnh bệnh bằng 1 liều SAT sau khi đã thử phản ứng. Dùng metronidazole từ 7-14 ngày với liều lớn. Vết thương nhiễm khuẩn uốn ván cần được cắt lọc các tổ chức nhiễm bẩn hoặc đã bị hoại tử. Phải duy trì tình trạng thoáng khí cho vết thương, phối hợp dùng thuốc giảm đau, giãn cơ, mở khí quản hoặc đặt ống nội khí quản. Trong trường hợp nguy cấp, bệnh nhân có thể được hỗ trợ hô hấp bằng thở máy.
Tiêm vắc xin ngừa uốn ván được xem là phương pháp phòng bệnh hiệu quả và an toàn nhất. Trẻ từ tròn 2 tháng tuổi có thể tiêm vắc xin 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 có thành phần uốn ván. Lịch tiêm gồm 4 mũi vào lúc trẻ 2, 3, 4 tháng tuổi và 16 đến 18 tháng tuổi. Ở giai đoạn 4 đến 6 tuổi, trẻ cần tiêm nhắc 1 mũi vắc xin có thành phần uốn ván như vắc xin 4 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt.
Tiêm vắc xin phòng uốn ván đầy đủ và đúng lịch mang hiệu quả phòng bệnh cao nhất
Trẻ 9 đến 15 tuổi cần tiêm nhắc 1 mũi bạch hầu, ho gà, uốn ván. Sau giai đoạn 9 đến 15 tuổi, cứ mỗi 10 năm cần tiêm nhắc 1 mũi vắc xin 3 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván. Thai phụ có thể bổ sung mũi bạch hầu, ho gà, uốn ván vào 3 tháng giữa hoặc 3 tháng cuối thai kỳ.
Bệnh uốn ván rất nguy hiểm, có khả năng dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh với tỷ lệ tử vong cao lên đến 95%. Uốn ván ở bệnh nhân có bệnh nền mạn tính có thể làm tăng nặng tình trạng bệnh. Rất may mắn, bệnh uốn ván đã có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin. Để đặt lịch tiêm, tư vấn về vắc xin phòng uốn ván cho trẻ em và người lớn, Quý khách có thể liên hệ Hotline 028 7102 6595 hoặc quan fanpage trungtamtiemchungvnvc.
