Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Tinh trùng không chỉ đóng vai trò then chốt trong quá trình thụ tinh mà còn đại diện cho sức khỏe sinh sản của nam giới. Việc hiểu rõ cấu tạo và chức năng của tinh trùng sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về vai trò sinh học của chúng trong quá trình sinh sản. Vậy, tinh trùng là gì? Cấu tạo tinh trùng ra sao? Các yếu tố nào có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng đàn ông? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.
Tinh trùng là gì? Cấu tạo tinh trùng ra sao?
Tinh trùng là tế bào sinh sản (sinh dục) của nam giới, đóng vai trò quan trọng trong quá trình thụ tinh để tạo thành hợp tử, khởi đầu cho sự phát triển của phôi thai. Tinh trùng được sản xuất trong tinh hoàn thông qua quá trình sinh tinh, bắt đầu từ tuổi dậy thì và tiếp tục suốt cuộc đời người đàn ông.
Tinh trùng người mang bộ nhiễm sắc thể đơn bội (23 nhiễm sắc thể), bao gồm một nhiễm sắc thể giới tính X hoặc Y, giúp quyết định giới tính của đứa trẻ. Nếu tinh trùng mang nhiễm sắc thể X thụ tinh với trứng, quá trình này sẽ tạo ra bé gái; ngược lại, nếu đó là nhiễm sắc thể Y, sẽ tạo ra bé trai.
Cấu tạo tinh trùng được chia thành 3 phần, bao gồm đầu, thân và đuôi, với tổng chiều dài trung bình khoảng 50 – 60 micromet (µm) (1). Mỗi phần có kích thước và chức năng đặc thù như sau:
Ba phần trong cấu trúc tinh trùng phối hợp chặt chẽ với nhau, giúp thực hiện nhiệm vụ di chuyển, tiếp cận và thụ tinh với trứng một cách hiệu quả.
Minh họa cấu trúc tinh trùng ở người
Tinh trùng không thể được nhìn thấy bằng mắt thường một cách riêng rẽ, vì kích thước của chúng rất nhỏ, chỉ dài khoảng 50-60 micromet (µm). Để quan sát tinh trùng, cần sử dụng kính hiển vi với độ phóng đại đủ lớn.
Trên thực tế, với cảm quan bằng mắt thường, bạn chỉ có thể nhận thấy tinh trùng khi chúng tồn tại ở số lượng lớn trong tinh dịch – phần chất lỏng màu trắng đục hoặc hơi vàng do các tuyến sinh dục nam tiết ra.
Tinh dịch (chứa tinh trùng) tuy có thể nhìn thấy được, nhưng mắt thường vẫn không thể phân biệt được từng tinh trùng riêng lẻ đang tồn tại bên trong tinh dịch, mà chỉ có thể nhìn thấy một chất dịch nhầy màu trắng hoặc ngả vàng.
Việc không thể thấy tinh trùng bằng mắt thường là lý do các xét nghiệm tinh dịch đồ trở nên quan trọng để đánh giá sức khỏe sinh sản nam giới, bao gồm số lượng, hình dạng, và khả năng di động của tinh trùng. Điều này giúp chẩn đoán và điều trị kịp thời các vấn đề về khả năng sinh sản.
Quá trình sản xuất tinh trùng (hay còn gọi là quá trình spermatogenesis hoặc sự tạo tinh) diễn ra trong tinh hoàn, cụ thể là ở các ống sinh tinh nhỏ.
Quá trình này bắt đầu từ các tế bào mầm nguyên thủy (spermatogonia), hay còn gọi là tinh nguyên bào, sau đó trải qua nhiều giai đoạn phân chia và biệt hóa để hình thành tinh trùng trưởng thành. Cụ thể như sau:
Quá trình sản xuất tinh trùng mất khoảng 64-72 ngày, sau đó cần thêm vài ngày ở mào tinh hoàn để tinh trùng đạt khả năng di động hoàn chỉnh.
Minh họa hình ảnh các ống sinh tinh bên trong tinh hoàn, nơi diễn ra quá trình chuyển đổi tinh nguyên bào thành tinh bào sơ cấp
Quá trình sản xuất tinh trùng trong cơ thể nam giới chịu sự chi phối bởi các yếu tố sau:
Mỗi ngày, một người đàn ông trưởng thành, khỏe mạnh có thể sản xuất từ 50 triệu đến 300 triệu tinh trùng trong tinh hoàn, với mức trung bình rơi vào khoảng 100 triệu tinh trùng / ngày, tương đương với khoảng 1.500 tinh trùng mỗi giây. Quá trình này diễn ra không ngừng từ tuổi dậy thì đến cuối đời, mặc dù tốc độ và chất lượng tinh trùng nhìn chung có xu hướng giảm dần theo tuổi tác.
Tinh trùng đóng vai trò trung tâm trong quá trình thụ tinh và sinh sản, với các chức năng chính như sau:
Nhờ chức năng mang thông tin di truyền, di chuyển và xâm nhập, tinh trùng đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình sinh sản, đảm bảo duy trì sự sống và nòi giống.
Phần đầu của tinh trùng mang thông tin di truyền quan trọng
Khi xuất tinh, nam giới thường giải phóng 1.5 – 5ml tinh dịch, trong đó có thể chứa từ 20 – 200 triệu tinh trùng trên mỗi một mililit. Tuy nhiên, chỉ cần một tinh trùng duy nhất gặp được trứng là đủ để thụ tinh.
Số lượng tinh trùng của mỗi người có thể khác nhau do ảnh hưởng từ các yếu tố như hormone sinh dục nam (testosterone), chế độ dinh dưỡng, lối sống, và tình trạng sức khỏe tổng thể. Các thói quen như hút thuốc, uống rượu bia hoặc căng thẳng kéo dài có thể làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng.
Để đánh giá số lượng tinh trùng chính xác, nam giới có thể thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ. Điều này đặc biệt quan trọng khi gặp vấn đề về khả năng sinh sản, giúp phát hiện sớm các bất thường và tìm phương pháp hỗ trợ phù hợp.
Tinh trùng có khả năng sống sót trong một khoảng thời gian nhất định tùy thuộc vào môi trường mà chúng tồn tại. Thời gian sống của tinh trùng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thụ tinh và sinh sản. Cụ thể như sau:
Khi tinh trùng đàn ông được giải phóng vào bên trong âm đạo phụ nữ trong quá trình quan hệ tình dục, tinh trùng có thể sống sót bên trong cơ quan sinh dục nữ từ 3 đến 5 ngày.
Môi trường ấm áp, ẩm ướt và giàu dưỡng chất của tử cung và ống dẫn trứng tạo điều kiện lý tưởng cho tinh trùng tồn tại và di chuyển. Trong một số trường hợp hiếm hoi, tinh trùng có thể sống tới 7 ngày, nhưng điều này không phổ biến.
Thời gian sống lâu như vậy cho phép con tinh trùng có cơ hội gặp trứng trong thời gian rụng trứng của phụ nữ, tăng khả năng thụ thai. Điều này cũng giải thích tại sao việc tính toán ngày an toàn để tránh thai cần được thực hiện cẩn thận, vì tinh trùng có thể tồn tại trong cơ thể nữ lâu hơn dự kiến.
Bên ngoài cơ thể, tinh trùng không thể sống sót lâu. Trên các bề mặt khô như quần áo, da hoặc ga trải giường, tinh trùng sẽ chết khi tinh dịch khô đi, thường chỉ trong vòng vài phút.
Trong môi trường ẩm ướt như nước ấm trong bồn tắm, tinh trùng người có thể sống sót thêm một chút thời gian, nhưng khả năng thụ tinh trong điều kiện này là rất thấp và gần như không đáng kể.
Tinh trùng rất nhạy cảm với nhiệt độ, độ pH và môi trường xung quanh. Khi rời khỏi môi trường lý tưởng của cơ quan sinh dục, chúng nhanh chóng mất khả năng di chuyển và thụ tinh. Do đó, việc tiếp xúc với tinh trùng bên ngoài cơ thể thường khó có khả năng dẫn đến mang thai.
Tinh trùng có thể sống được bên trong tử cung từ 3 – 5 ngày
Chất lượng và số lượng tinh trùng khỏe mạnh chính là yếu tố then chốt quyết định đến khả năng sinh sản nam giới. Bất thường về số lượng, hình dạng, hoặc khả năng di chuyển của tinh trùng có thể dẫn đến vô sinh hoặc giảm khả năng thụ tinh. Cụ thể như sau:
Tinh trùng yếu là tình trạng tinh trùng di chuyển chậm hoặc không thể bơi đến trứng, làm giảm khả năng thụ tinh. Nguyên nhân phổ biến bao gồm rối loạn nội tiết tố (testosterone thấp), stress, lạm dụng thuốc lá, rượu bia, hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại. Ngoài ra, chế độ ăn uống thiếu kẽm, selen hoặc các chất chống oxy hóa cũng ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
Tinh trùng yếu có thể được cải thiện thông qua thay đổi lối sống, bổ sung dinh dưỡng phù hợp, hoặc sử dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản như bơm tinh trùng vào tử cung (IUI).
Tinh trùng loãng xảy ra khi số lượng tinh trùng trong mỗi ml tinh dịch thấp hơn mức bình thường (<15 triệu/ml), làm giảm khả năng thụ tinh. Trong khi đó, tinh trùng vón cục là tình trạng tinh dịch bị vón lại thành từng khối có kích thước không đồng nhất, gây khó khăn cho việc di chuyển của tinh trùng.
Nguyên nhân khiến tinh trùng bị loãng hoặc vón cục có thể do viêm nhiễm đường sinh dục, rối loạn hormone hoặc các bệnh lý khác như giãn tĩnh mạch thừng tinh. Điều trị thường bao gồm dùng thuốc kháng viêm hoặc can thiệp y tế theo chỉ định của bác sĩ.
Tinh trùng dị dạng là tình trạng tinh trùng có hình dạng bất thường ở đầu, thân hoặc đuôi, ảnh hưởng đến khả năng di chuyển và thụ tinh. Nguyên nhân có thể do yếu tố di truyền, tác động từ hóa chất độc hại, tia phóng xạ, hoặc nhiệt độ cao thường xuyên.
Dù tinh trùng dị dạng có thể xuất hiện ở người khỏe mạnh, nhưng nếu tỷ lệ dị dạng cao, tình trạng này vẫn có thể làm giảm khả năng sinh sản ở cả những người có sức khỏe bình thường.
Điều trị tinh trùng dị dạng có thể bao gồm kiểm soát yếu tố môi trường, thay đổi lối sống và sử dụng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).
Minh họa hình ảnh tinh trùng dị dạng (abnormal forms) so với tinh trùng bình thường (norm)
Xem thêm:
Kiểm tra sức khỏe tinh trùng giúp đánh giá khả năng sinh sản của nam giới và phát hiện sớm các vấn đề bất thường. Bạn có thể kiểm tra sức khỏe tinh trùng một cách tương đối bằng cách quan sát trực tiếp; tuy nhiên, cách chính xác và hiệu quả nhất vẫn là thông qua xét nghiệm tinh dịch đồ. Cụ thể như sau:
Mặc dù không thể quan sát tinh trùng riêng lẻ, bạn có thể đánh giá sơ bộ sức khỏe tinh trùng thông qua các đặc điểm của tinh dịch:
Lưu ý: Những đánh giá này chỉ mang tính chất sơ bộ, không thể xác định chất lượng tinh trùng một cách chính xác.
Tinh dịch đồ là phương pháp chuẩn xác hàng đầu để đánh giá sức khỏe tinh trùng, giúp bạn biết rõ:
Xét nghiệm này giúp phát hiện các vấn đề như tinh trùng yếu, loãng, dị dạng hoặc các yếu tố bất thường khác, từ đó hỗ trợ chẩn đoán và điều trị phù hợp.
Thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ thông qua các đợt thăm khám sức khỏe định kỳ là cách tối ưu giúp đánh giá sức khỏe của tinh trùng
Chất lượng tinh trùng đóng vai trò quan trọng trong khả năng sinh sản của nam giới. Dưới đây là những phương pháp khoa học giúp cải thiện chất lượng tinh trùng hiệu quả:
Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng không chỉ cải thiện chất lượng tinh trùng mà còn tăng cường sức khỏe sinh sản tổng thể. Để hỗ trợ cải thiện sức khỏe tinh trùng, nam giới có thể cân nhắc tiêu thụ thực phẩm giàu:
Xây dựng lối sống khoa học hỗ trợ cải thiện số lượng và chất lượng tinh trùng
Lưu ý: Việc sử dụng thực phẩm chức năng hoặc thuốc nên theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và tránh tương tác không mong muốn.
Tinh trùng khỏe mạnh đóng vai trò then chốt trong quá trình sinh sản, nhưng nhiều nam giới thường bỏ qua việc kiểm tra sức khỏe sinh sản định kỳ. Tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, chuyên khoa Tiết niệu – Nam học tự tin mang đến dịch vụ thăm khám toàn diện với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến, giúp phát hiện sớm các vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng và khả năng sinh sản.
Tại Việt Nam, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là một trong số ít cơ sở y tế có sự phối hợp chặt chẽ giữa 3 chuyên khoa: Hỗ trợ sinh sản, Phụ sản và Nam học, mang đến quy trình điều trị toàn diện và cá nhân hóa.
Đặc biệt, bệnh viện sở hữu ngân hàng mô, hỗ trợ lưu trữ mô tinh hoàn và tinh trùng, đáp ứng nhu cầu sinh sản sau này, đặc biệt đối với những trường hợp điều trị bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
Để đặt lịch đánh giá sức khỏe tinh trùng tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể liên hệ đến số hotline 093 180 6858 – 028 7102 6789 (TP.HCM) hay 024 7106 6858 – 024 3872 3872 (Hà Nội).
Trên đây là những thông tin cơ bản xoay quanh tinh trùng – thành phần không thể thiếu trong quá trình sinh sản tự nhiên ở người. Hy vọng thông bài viết, bạn đã hiểu rõ hơn về tinh trùng, từ cấu tạo đến chức năng, từ đó có biện pháp chăm sóc sức khỏe sinh sản hiệu quả, góp phần tăng cơ hội thụ thai tự nhiên hoặc hỗ trợ cho các phương pháp điều trị vấn đề về sinh sản.
