Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Mụn là vấn đề da liễu phổ biến khi bít tắc lỗ chân lông kết hợp viêm làm xuất hiện các tổn thương khó kiểm soát. Nhiều người tìm kiếm giải pháp an toàn nhưng dễ nhầm lẫn giữa triệu chứng ban đầu và dấu hiệu nặng dần, vì vậy việc hiểu đúng cơ chế hình thành cùng các yếu tố khiến tình trạng này bùng phát sẽ giúp bạn tiếp cận phương pháp chăm sóc phù hợp và tiếp tục theo dõi các khuyến nghị chuyên môn.
Mụn là gì? Da nổi mụn do đâu?
Mụn là tình trạng viêm của nang lông – tuyến bã khi bít tắc kết hợp hoạt động của vi khuẩn làm xuất hiện các tổn thương không viêm và viêm trên da. Vấn đề này thường tiến triển dai dẳng và chịu ảnh hưởng bởi nội tiết, môi trường và thói quen chăm sóc.
Đây là vấn đề da liễu phổ biến, thường gặp ở lứa tuổi dậy thì khi nội tiết tố bắt đầu biến động mạnh. Tuy nhiên, tình trạng này hoàn toàn có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành nếu không kiểm soát tốt các yếu tố sinh lý và môi trường ảnh hưởng đến da.
Mụn thường hình thành khi lỗ chân lông bị che kín bởi dầu thừa và tế bào sừng, đặc biệt tại những vùng có tuyến bã hoạt động mạnh như mặt, lưng và ngực. Trong da dầu, lượng bã nhờn tăng tạo điều kiện cho vi khuẩn sinh trưởng và thúc đẩy phản ứng viêm, khiến tình trạng này dễ xuất hiện và tiến triển phức tạp hơn.
Nguyên nhân gây mụn có thể đến từ bên trong (nội sinh) lẫn bên ngoài (ngoại sinh) cơ thể. Theo đó:
Nội tiết tố đóng vai trò trung tâm trong cơ chế gây mụn, đặc biệt là hormone androgen – nội tiết tố có mặt ở cà nam và nữ. Khi androgen tăng cao, thường gặp trong giai đoạn dậy thì, chu kỳ kinh nguyệt hoặc người mắc hội chứng buồng trứng đa nang, tuyến bã nhờn sẽ tiết ra nhiều dầu hơn, tạo điều kiện cho nang lông bị bít tắc và sinh mụn. Ngoài ra, rối loạn nội tiết liên quan đến căng thẳng cũng góp phần kích hoạt phản ứng viêm, thúc đẩy các dấu hiệu đẩy mụn dễ lan rộng và khó kiểm soát.
Mặt khác, yếu tố di truyền cũng là nền tảng quan trọng. Người có tiền sử gia đình từng bị mụn có nguy cơ cao hơn vì cấu trúc da và hoạt động nội tiết thường mang yếu tố di truyền. Vì vậy, khi điều trị mụn, cần xem xét toàn diện cả tình trạng nội tiết lẫn yếu tố tâm lý, không chỉ tập trung vào việc chăm sóc da từ bên ngoài.
Tuyến bã nhờn hoạt động mạnh làm tăng nguy cơ bít tắc lỗ chân lông, hình thành mụn
Ngoài nội tiết, có nhiều yếu tố ngoại sinh có thể khiến mụn bùng phát hoặc nặng thêm. Các tác nhân thường gặp bao gồm:
Sự kết hợp phức tạp giữa yếu tố bên trong và bên ngoài chính là lý do khiến việc kiểm soát mụn cần một chiến lược đồng bộ, không chỉ dừng lại ở việc bôi (thoa) mỹ phẩm hay uống thuốc trị mụn.
Nhìn chung, mụn có thể được phân loại theo sự hiện diện (có hoặc không) của phản ứng viêm. Cụ thể như sau:
Mụn không viêm là dạng tổn thương kín hoặc hở do bít tắc nang lông nhưng chưa có hiện tượng viêm nhiễm. Mụn không viêm có 2 dạng thường gặp là mụn đầu trắng và mụn đầu đen. Trong đó:
Tuy không gây đau nhức, nhưng nếu không được xử lý đúng cách, mụn không viêm có thể tiến triển thành mụn viêm. Mặc dù nhiều người có thói quen nặn mụn, nhưng việc tự nặn mụn không viêm mà không đảm bảo vô khuẩn có thể gây viêm nhiễm và để lại sẹo.
Cận cảnh mụn đầu đen và mụn đầu trắng ở vùng mũi
Mụn viêm xuất hiện khi ổ mụn bị vi khuẩn Cutibacterium acnes (hay còn gọi là Propionibacterium acnes – viết tắt là P.acnes) xâm nhập và kích hoạt phản ứng miễn dịch tại chỗ. Tùy vào mức độ tổn thương, mụn viêm được chia thành nhiều dạng: mụn mẩn (nốt đỏ nhỏ, không mủ), mụn mủ (nốt sưng có đầu mủ vàng trắng), mụn bọc (viêm sâu, đau, chứa mủ) và mụn nang (ổ viêm lớn, có thể liên kết thành đám, rất dễ để lại sẹo lõm hoặc thâm sâu).
Các loại mụn viêm này thường đau, sưng và dễ lan rộng nếu không kiểm soát tốt. Đặc biệt, mụn bọc và mụn nang có nguy cơ để lại di chứng vĩnh viễn (sẹo, rỗ…) trên da nếu tự ý nặn hoặc điều trị không đúng. Trong trường hợp này, người bệnh nên chủ động đến bác sĩ da liễu để được chỉ định thuốc kháng viêm, kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân, thậm chí có thể kết hợp điều trị laser hoặc ánh sáng xanh để giảm viêm và ngừa sẹo.
Một dạng mụn viêm khác cần phân biệt rõ là mụn do nấm men (Malassezia folliculitis). Loại mụn này bản chất là viêm nang lông do nấm (không phải do vi khuẩn), có hình dạng giống mụn đầu trắng hoặc mụn mủ nhỏ nhưng không đau, mọc đối xứng, thường ở ngực, lưng, vai hoặc trán. Đặc điểm nhận dạng mụn nấm men là chúng khiến phần da nhiễm có bề mặt sần sùi (nhưng không hề tấy đỏ). Loại mụn này thường phát triển trong môi trường nóng ẩm, đổ nhiều mồ hôi hoặc da tiết nhiều dầu. Mụn nấm men thường không đáp ứng với các thuốc trị mụn thông thường.
Để điều trị mụn hiệu quả, bước đầu tiên là xác định nguyên nhân và phân loại đúng mức độ tổn thương. Việc chẩn đoán không chỉ dựa vào quan sát bề mặt da mà còn cần đánh giá toàn diện nhiều yếu tố liên quan như tuổi, tiền sử nội tiết, loại mụn và khu vực bị ảnh hưởng.
Thông thường, mụn được chia thành 4 mức độ:
Ngoài ra, bác sĩ có thể sử dụng thang điểm GAGS (Global Acne Grading System) để định lượng và theo dõi tiến triển qua từng đợt điều trị. Phương pháp này chia da thành 6 vùng chính gồm: trán, mỗi bên má, mũi, cằm, ngực và lưng. Mỗi vùng được chấm điểm mức độ mụn từ 0 đến 4 như sau:
Sau đó, tổng điểm của 6 vùng sẽ được cộng lại để đánh giá mức độ nghiêm trọng của mụn:
Cách đánh giá này giúp bác sĩ có cái nhìn toàn diện về tình trạng mụn trên toàn thân để đưa ra hướng điều trị phù hợp.
Ngoài việc thăm khám da liễu, trong một số trường hợp nghi ngờ nguyên nhân nội sinh như hội chứng buồng trứng đa nang, tăng androgen, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm hormone nội tiết để tìm ra yếu tố nền. Phân tích chính xác nguyên nhân gây mụn là yếu tố then chốt để xây dựng phác đồ điều trị đúng hướng và hạn chế tái phát lâu dài.
Minh họa các giai đoạn mụn từ nhẹ đến nặng
Các sản phẩm điều trị tại chỗ là lựa chọn phổ biến trong điều trị mụn mức độ nhẹ đến trung bình, đặc biệt khi tổn thương chưa lan rộng hoặc chưa có viêm nặng. Trong đó, một số hoạt chất đặc trị thường dùng bao gồm:
Tuy nhiên, các hoạt chất này có thể gây kích ứng nếu dùng sai cách hoặc lạm dụng. Vì thế, để điều trị mụn an toàn và hiệu quả, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn sử dụng, kết hợp chống nắng kỹ lưỡng khi dùng retinoids hoặc axit nồng độ cao.
Với các trường hợp mụn viêm lan rộng hoặc dai dẳng, điều trị toàn thân là lựa chọn cần thiết để kiểm soát vi khuẩn và viêm từ bên trong. Kháng sinh đường uống như doxycycline, minocycline có thể được chỉ định để ức chế vi khuẩn P. acnes và giảm viêm toàn thân. Tuy nhiên, liệu trình cần giới hạn thời gian để tránh kháng thuốc.
Với mụn nặng không đáp ứng, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung đường uống isotretinoin – dẫn xuất vitamin A tác động mạnh đến tuyến bã, làm giảm tiết dầu và thu nhỏ nang lông. Bên cạnh đó, trong các trường hợp có yếu tố nội tiết như nữ giới bị mụn dai dẳng vùng cằm hoặc quanh miệng, các thuốc điều chỉnh hormone như spironolactone hoặc thuốc tránh thai chứa estrogen có thể được xem xét. Do có nhiều tác dụng phụ tiềm ẩn, nhóm thuốc này bắt buộc phải dùng dưới sự theo dõi sát của bác sĩ chuyên khoa.
Các phương pháp công nghệ cao đóng vai trò hỗ trợ đắc lực trong điều trị mụn và phục hồi da sau mụn, đặc biệt với trường hợp có sẹo, thâm hoặc mụn tái phát nhiều lần. Ví dụ:
Dù hiệu quả rõ rệt, các phương pháp này thường có chi phí cao và cần thực hiện tại cơ sở uy tín với đội ngũ bác sĩ da liễu có chuyên môn cao nhằm đảm bảo an toàn và tối ưu hiệu quả điều trị.
Liệu pháp ánh sáng xanh có tác dụng diệt vi khuẩn P.acnes gây mụn
Để kiểm soát và ngăn ngừa mụn hiệu quả, xây dựng kế hoạch chăm sóc da đúng cách đóng vai trò then chốt, bên cạnh các yếu tố như chế độ ăn uống, giấc ngủ hay tâm lý. Cụ thể như sau:
Với làn da đang gặp tình trạng mụn, việc chăm sóc hàng ngày cần tối giản nhưng phải đảm bảo đúng nguyên tắc: làm sạch – dưỡng ẩm – chống nắng. Trong đó:
Ngoài ba bước nền tảng, người bị mụn nên sử dụng tẩy tế bào chết hóa học chứa AHA hoặc BHA với tần suất hợp lý (1-2 lần/tuần), giúp loại bỏ tế bào sừng, thúc đẩy tái tạo da mới. Quan trọng không kém là lựa chọn sản phẩm chăm sóc da có dán nhãn “non-comedogenic” (không gây bít lỗ chân lông) nhằm giảm thiểu nguy cơ sinh mụn mới trong quá trình sử dụng.
Việc kiểm soát mụn không chỉ dừng lại ở các sản phẩm chăm sóc mà còn phụ thuộc nhiều vào thói quen hàng ngày. Thức khuya, căng thẳng kéo dài hay ăn uống thiếu kiểm soát, đặc biệt là tiêu thụ nhiều đường và sữa, đều có thể kích thích tăng tiết dầu và viêm da. Ngoài ra, thói quen rửa mặt quá nhiều hoặc chà xát mạnh dễ làm tổn thương lớp màng bảo vệ, khiến tình trạng mụn trở nên dai dẳng hơn.
Mặt khác, không ít người tự ý điều trị mụn bằng cách:
Những hành vi trên tưởng chừng vô hại nhưng có thể khiến da tổn thương nghiêm trọng và mất cân bằng trong thời gian dài.
Mụn nếu không được điều trị phù hợp không chỉ ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ mà còn để lại nhiều hệ lụy lâu dài. Các tổn thương viêm sâu có thể dẫn đến sẹo lõm, sẹo lồi hoặc vết thâm kéo dài – đặc biệt ở những người có cơ địa dễ tăng sắc tố sau viêm. Ngoài tổn thương vật lý, mụn còn ảnh hưởng rõ rệt đến tâm lý người bệnh, gây mất tự tin, né tránh giao tiếp hoặc rơi vào trạng thái trầm cảm nhẹ.
Bên cạnh đó, các rối loạn sắc tố da như tăng sắc tố sau viêm (PIH) thường xuất hiện sau mụn viêm, khiến da loang lổ, không đều màu. Những hệ quả này chính là lý do vì sao cần chăm sóc và điều trị mụn một cách nghiêm túc, ngay từ giai đoạn đầu.
Không phải tình trạng mụn nào cũng có thể tự cải thiện tại nhà. Khi mụn kéo dài, trở nên nghiêm trọng hoặc không đáp ứng với các biện pháp chăm sóc thông thường sau vài tuần, việc gặp bác sĩ da liễu là cần thiết để tránh để lại biến chứng sẹo, rỗ hoặc viêm nhiễm lan rộng.
Bên cạnh đó, nếu có dấu hiệu bất thường như sưng đau dữ dội, mụn viêm lan rộng hoặc xuất hiện mủ, đây có thể là biểu hiện của viêm nhiễm nặng cần can thiệp y khoa. Lúc này, việc thăm khám chuyên khoa là bước cần thiết để kiểm soát tình trạng hiệu quả hơn.
Nếu tình trạng mụn kéo dài hoặc trở nặng, thăm khám với bác sĩ da liễu là việc cần thiết
Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là cơ sở y tế uy tín mà bạn có thể cân nhắc lựa chọn. Tại đây, đội ngũ bác sĩ có chuyên môn cao sẽ trực tiếp thăm khám và điều trị, kết hợp soi da bằng thiết bị công nghệ cao để phân tích chuyên sâu các chỉ số quan trọng của da (độ nhờn, mật độ lỗ chân lông, vết thâm…)
Dựa trên kết quả đánh giá, người bệnh sẽ được chỉ định điều trị dùng thuốc bôi (thoa) hoặc thuốc uống phù hợp. Đồng thời, có thể cân nhắc kết hợp công nghệ cao như laser CO2 Fractional, RF vi điểm, điện di ion tinh chất… nhằm xử lý mụn hiệu quả, phục hồi cấu trúc da và ngăn ngừa tái phát.
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ 024 7106 6858 – 024 3872 3872 (Hà Nội) hoặc 028 7102 6789 – 093 180 6858 (TP.HCM).
Tóm lại, mụn không chỉ là vấn đề về thẩm mỹ mà còn phản ánh nhiều yếu tố sức khỏe từ bên trong lẫn bên ngoài. Việc nhận diện đúng nguyên nhân gây mụn sẽ giúp bạn lựa chọn hướng xử lý phù hợp. Tuy nhiên, nếu sau một thời gian tự chăm sóc tại nhà mà mụn không cải thiện, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ da liễu để được hỗ trợ chuyên sâu.
