Sa búi trĩ: Phân loại theo mức độ sa và biểu hiện lâm sàng

Sa búi trĩ là tình trạng các búi tĩnh mạch hậu môn phồng giãn, lòi ra ngoài gây đau rát, chảy máu và vướng khi đi lại. Đây là dấu hiệu cảnh báo bệnh trĩ nặng, nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến viêm loét, nghẹt búi trĩ hoặc nhiễm trùng. Hiểu rõ nguyên nhân và cách xử lý đúng giúp người bệnh tránh biến chứng và phục hồi nhanh hơn. Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.

Sa búi trĩ là gì? Có nguy hiểm hay không?

Sa búi trĩ là gì?

Sa búi trĩ là tình trạng búi trĩ lòi ra ngoài hậu môn do các tĩnh mạch vùng trực tràng giãn nở quá mức. Tình trạng này gây đau rát, chảy máu, ngứa và khó chịu khi ngồi hoặc đi đại tiện, thường xuất hiện ở giai đoạn nặng của bệnh trĩ nội hoặc trĩ hỗn hợp.

Búi trĩ là phần tĩnh mạch ở vùng hậu môn – trực tràng bị giãn và phình to do áp lực kéo dài, tạo thành khối lồi ra bên ngoài niêm mạc trực tràng. Đây là dấu hiệu điển hình của bệnh trĩ ở giai đoạn tiến triển, cần được thăm khám sớm để tránh biến chứng.

Búi trĩ sa ra ngoài có tự co lại được không?

Có! Trong giai đoạn sớm (trĩ độ 1 và 2), búi trĩ sa ra ngoài vẫn có thể tự co lại được sau khi đi đại tiện. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển nặng (trĩ độ 3), người bệnh cần phải dùng tay đẩy búi trĩ vào hậu môn. Bởi vì lúc này, búi trĩ đã mất độ đàn hồi nên không thể tự co lại. Tình trạng này gây đau rát, có thể dẫn đến chảy máu, viêm nhiễm và cần được điều trị kịp thời để tránh biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây sa búi trĩ

Sa búi trĩ hình thành khi hệ thống tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng chịu áp lực kéo dài, khiến thành mạch giãn yếu và búi trĩ phình to, dễ trượt ra ngoài. Có nhiều yếu tố làm gia tăng áp lực này, từ thói quen sinh hoạt đến bệnh lý nền. Những nguyên nhân thường gặp có thể kể đến như:

• Táo bón hoặc tiêu chảy mạn tính: Rặn nhiều khi đi vệ sinh khiến tĩnh mạch hậu môn căng giãn, lâu ngày dẫn đến sa búi trĩ.
• Ngồi hoặc đứng quá lâu: Tư thế ít thay đổi làm máu khó lưu thông, gia tăng áp lực lên vùng hậu môn – trực tràng.
• Mang thai và sinh nở: Tử cung lớn chèn ép tĩnh mạch vùng chậu, còn quá trình rặn sinh làm tình trạng búi trĩ dễ sa xuống.
• Béo phì và nâng vác nặng: Trọng lượng cơ thể hoặc áp lực ổ bụng tăng cao làm thành tĩnh mạch suy yếu nhanh hơn.
• Thói quen ăn uống thiếu cân đối: Ít chất xơ, thiếu nước hoặc lạm dụng rượu bia đều góp phần khiến phân khô cứng, tăng nguy cơ sa búi trĩ.

Phân loại mức độ sa búi trĩ

Sa búi trĩ được chia thành 4 cấp độ khác nhau, phản ánh mức độ giãn tĩnh mạch và khả năng tự co của búi trĩ. Việc phân loại giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, từ thay đổi lối sống đến can thiệp ngoại khoa. Cụ thể, sa búi trĩ có thể được chia thành các mức độ sau:

• Trĩ độ I: Búi trĩ mới hình thành, nằm hoàn toàn trong ống hậu môn, không có triệu chứng hoặc chỉ gây đau nhẹ khi đi đại tiện mà chưa sa ra ngoài.
• Trĩ độ II: Khi rặn, búi trĩ sa ra ngoài nhưng có thể tự co lại sau đó, thường kèm theo cảm giác cộm nhẹ.
• Trĩ độ III: Búi trĩ sa ra ngoài mỗi lần đi vệ sinh hoặc vận động mạnh và không tự co lại, người bệnh phải dùng tay đẩy vào.
• Trĩ độ IV: Búi trĩ sa thường trực ngoài hậu môn, không thể đẩy vào được, dễ gây đau rát, viêm loét và biến chứng nguy hiểm.

Minh họa các giai đoạn sa búi trĩ

Triệu chứng của sa búi trĩ

Sa búi trĩ biểu hiện khác nhau theo từng cấp độ, từ giai đoạn kín đáo đến khi búi trĩ lòi hẳn ra ngoài gây đau rát. Lưu ý, người bệnh cần phân biệt sa búi trĩ với trĩ ngoại – vốn là búi tĩnh mạch phồng dưới da rìa hậu môn, lộ rõ ngay từ đầu, trong khi sa búi trĩ là đặc trưng của trĩ nội. Các triệu chứng cụ thể của sa búi trĩ gồm:

• Trĩ độ I: Búi trĩ nhỏ, nằm hoàn toàn trong ống hậu môn, thường chưa gây triệu chứng rõ ràng; đôi khi có chảy máu nhẹ khi đại tiện.
• Trĩ độ II: Khi rặn đi cầu, búi trĩ sa ra ngoài nhưng sau đó tự co lại, có thể kèm chảy máu hoặc cảm giác vướng cộm khi ngồi, cũng như khi vận động mạnh.
• Trĩ độ III: Búi trĩ sa ra ngoài và không tự co, người bệnh phải dùng tay đẩy vào, dễ đau rát, ngứa và tiết dịch.
• Trĩ độ IV: Búi trĩ nằm thường trực ngoài hậu môn, không đẩy vào được, gây đau nhiều, dễ viêm loét và chảy máu kéo dài.

Nếu không điều trị sớm, sa búi trĩ có thể biến chứng nguy hiểm như tắc nghẽn tuần hoàn, nhiễm trùng hoặc hoại tử ống hậu môn, làm người bệnh suy giảm chất lượng sống nghiêm trọng.

Sa búi trĩ có nguy hiểm không?

Sa búi trĩ có thể gây nguy hiểm, đặc biệt khi bệnh tiến triển nặng và không được can thiệp kịp thời. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng khó lường. Một số biến chứng thường gặp gồm:

• Thiếu máu do chảy máu mạn tính: Mất máu kéo dài làm người bệnh mệt mỏi, chóng mặt, suy giảm sức khỏe.
• Nguy cơ viêm nhiễm, hoại tử búi trĩ: Búi trĩ sa ra ngoài dễ bị kẹt, phù nề, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Ảnh hưởng tâm lý: Gây mặc cảm, lo âu, giảm chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở người trẻ tuổi.

Chẩn đoán sa búi trĩ

Việc chẩn đoán sa búi trĩ cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa để xác định chính xác mức độ bệnh và loại trừ các bệnh lý khác gây triệu chứng tương tự như polyp hậu môn hoặc ung thư trực tràng để tránh chẩn đoán nhầm lẫn. Các bước thường được áp dụng gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ quan sát trực tiếp búi trĩ, đánh giá mức độ sa ra ngoài và hỏi chi tiết bệnh sử, thói quen sinh hoạt của người bệnh.
• Nội soi hậu môn – trực tràng: Giúp quan sát rõ vị trí, kích thước, mức độ sa của búi trĩ và phát hiện các tổn thương niêm mạc đi kèm.

Minh họa bác sĩ đang thực hiện nội soi hậu môn – trực tràng

Sa búi trĩ phải làm sao?

1. Thay đổi lối sống và dùng thuốc điều trị sa búi trĩ

Ở mức độ nhẹ–trung bình, chỉnh lối sống đúng và điều trị nội khoa giúp giảm sưng đau, hạn chế tiến triển. Các biện pháp cụ thể bao gồm:

• Tăng chất xơ, uống nhiều nước: Tiêu thụ đủ 25–30g chất xơ/ngày (đến từ rau, quả, ngũ cốc nguyên hạt) và 1,5–2 lít nước. Thói quen này giúp phân mềm hơn, giảm rặn, hạ áp lực lên búi trĩ.
• Tránh rặn mạnh khi đại tiện: Đi ngay khi có nhu cầu, không ngồi bồn cầu quá 5–10 phút; dùng ghế kê chân để đầu gối cao hơn hông (tư thế gần giống như ngồi xổm); hạn chế nâng vật nặng/căng cơ bụng kéo dài.
• Thuốc bôi/thuốc đặt: Chứa các thành phần như:
  • Flavonoid (diosmin/hesperidin) hỗ trợ trương lực tĩnh mạch;
  • Phenylephrine giúp co mạch tại chỗ;
  • Lidocaine hỗ trợ giảm đau cục bộ;
  • Hydrocortison bôi/đặt ngắn ngày giảm viêm ngứa (tránh lạm dụng vì có thể gây mỏng da).

Lưu ý, những loại thuốc này chỉ giúp kiểm soát triệu chứng, không thay thế điều trị y tế chuyên nghiệp khi búi trĩ sa nặng.

2. Thủ thuật và phẫu thuật điều trị sa búi trĩ

Khi sa nhiều, chảy máu tái phát hoặc thất bại điều trị nội khoa, bác sĩ cân nhắc can thiệp. Các biện pháp điều trị thường gặp bao gồm:

• Thắt búi trĩ bằng vòng cao su: Phù hợp trĩ nội độ II–III; vòng cắt máu nuôi làm búi trĩ teo sau 7-10 ngày. Có thể cần 1–3 phiên; đau nhẹ/ra máu ít là thường gặp.
• Chích xơ búi trĩ: Tiêm chất gây xơ (ví dụ polidocanol) cho trĩ độ I–II. Thủ thuật này diễn ra nhanh, ít gây đau hơn thắt vòng nhưng nguy cơ tái phát có thể cao hơn thắt búi trĩ bằng vòng cao su.
• Phẫu thuật cắt trĩ (Milligan–Morgan, Longo): Đây là phương pháp thường dùng khi bệnh ở mức độ nặng (độ III–IV), búi trĩ lớn, thường xuyên chảy máu hoặc có nguy cơ hoại tử. Cụ thể:
• Phẫu thuật Milligan–Morgan: Là kỹ thuật mổ mở truyền thống, bác sĩ cắt bỏ trực tiếp búi trĩ phình to. Ưu điểm là loại bỏ triệt để, nhược điểm là vết mổ hở nên đau nhiều, hồi phục chậm.
• Cắt trĩ Longo: Bác sĩ dùng dụng cụ bấm ghim cắt một khoanh niêm mạc trực tràng phía trên búi trĩ, rồi khâu vòng để kéo búi trĩ sa lên, đồng thời làm giảm lưu lượng máu đến nuôi trĩ. Ưu điểm là ít đau, thời gian hồi phục nhanh hơn, nhưng không áp dụng cho trĩ ngoại to.
• Kỹ thuật ít xâm lấn (laser, quang đông hồng ngoại HCPT): Dùng nhiệt lượng từ ánh sáng laser để đốt đông mạch nuôi búi trĩ hoặc sóng cao tần để đông máu tại búi trĩ. Những kỹ thuật này ít gây đau, thời gian nghỉ ngắn nhưng cần có chỉ định phù hợp.

Minh họa điều trị trĩ bằng kỹ thuật thắt nút vòng cao su

Cách phòng ngừa sa búi trĩ tái phát

Sau điều trị, nếu không thay đổi thói quen sống, sa búi trĩ rất dễ tái phát và gây phiền toái trở lại. Việc phòng ngừa cần bắt đầu từ những điều chỉnh nhỏ nhưng duy trì thường xuyên để giảm áp lực lên tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng. Một số biện pháp quan trọng nên thực hiện là:

• Duy trì chế độ ăn uống hợp lý: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và uống đủ nước để giữ phân mềm, giảm rặn khi đi cầu.
• Vận động thể lực nhẹ nhàng: Đi bộ, bơi, yoga giúp máu lưu thông tốt hơn, hạn chế ứ trệ tĩnh mạch vùng chậu. Hạn chế các bài tập nặng như squat (gánh tạ) hoặc các bài tập gây áp lực lớn lên ổ bụng.
• Không ngồi quá lâu: Tránh ngồi liên tục nhiều giờ, nên đứng dậy đi lại hoặc vận động nhẹ sau mỗi 30–60 phút ngồi làm việc.
• Điều trị táo bón mạn tính: Chủ động cải thiện bằng thay đổi chế độ ăn hoặc dùng thuốc nhuận tràng theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Phát hiện và điều trị bệnh trĩ giai đoạn sớm: Khi có dấu hiệu bất thường, đi khám ngay để tránh bệnh tiến triển nặng và búi trĩ sa xuống.
• Tái khám định kỳ: Giúp theo dõi tình trạng hậu môn – trực tràng, kịp thời phát hiện nguy cơ tái phát để xử trí sớm.

Người bị bệnh trĩ hoặc nghi ngờ sa búi trĩ nên đến cơ sở chuyên khoa để được thăm khám chính xác và điều trị phù hợp. Tại Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật Nội soi Tiêu hóa thuộc Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, các kỹ thuật hiện đại như thắt vòng cao su, chích xơ, laser hay HCPT giúp xử lý hiệu quả, giảm đau và rút ngắn thời gian hồi phục.

Sa búi trĩ là biểu hiện nặng của bệnh trĩ, thường gây đau rát, chảy máu và viêm loét quanh hậu môn nếu không được xử lý kịp thời. Tình trạng này tiến triển âm thầm, dễ gây biến chứng nguy hiểm khi búi trĩ bị nghẹt hoặc hoại tử. Người bệnh cần được thăm khám và điều trị đúng hướng để tránh hậu quả lâu dài.