Nhận biết tinh trùng khỏe mạnh: Dấu hiệu và cách kiểm tra

Tinh trùng khỏe mạnh là yếu tố quan trọng quyết định khả năng sinh sản của nam giới, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ cách nhận biết và đánh giá chất lượng tinh trùng. Vậy, tinh trùng khỏe là như thế nào? Những dấu hiệu nào giúp nhận biết tinh trùng khỏe mạnh? Làm thế nào để kiểm tra chính xác tinh trùng có thực sự khỏe mạnh hay không? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.

Tinh trùng khỏe mạnh là như thế nào?

Tinh trùng là tế bào sinh sản nam, được sản xuất trong tinh hoàn, mang 23 nhiễm sắc thể đơn bội. Tinh trùng có vai trò then chốt trong tiến trình sinh sản ở người, bao gồm di chuyển đến trứng, thực hiện quá trình thụ tinh và truyền tải thông tin di truyền từ người cha.

Tinh trùng khỏe mạnh là như thế nào?

Theo tiêu chí mới nhất (2021) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tinh trùng khỏe mạnh có thể được xác định dựa trên các tiêu chí sau:

• Thể tích tinh dịch: Mỗi lần xuất tinh cần đạt tối thiểu 1.4 ml.
• Tổng số lượng tinh trùng: Ít nhất 39 triệu tinh trùng trong một lần xuất tinh.
• Tỷ lệ tinh trùng sống trong tinh dịch: Tối thiểu 54%.
• Tỷ lệ tinh trùng bất động: Không vượt quá 20%.
• Khả năng di động của tinh trùng: Tối thiểu 42% tinh trùng có khả năng di động và ít nhất 30% có thể di chuyển tiến thẳng.
• Hình dạng tinh trùng bình thường: Ít nhất 4% tinh trùng có hình thái bình thường (không bị dị dạng).

Tinh trùng bình thường là yếu tố quan trọng quyết định khả năng sinh sản tự nhiên và tỷ lệ thụ thai thành công. Nếu các chỉ số sau xét nghiệm tinh dịch đồ không đạt tiêu chuẩn tinh trùng khỏe mạnh, nam giới cần tham khảo ý kiến bác sĩ để kiểm tra và điều trị kịp thời.

Dấu hiệu nhận biết tinh trùng khỏe mạnh

Tinh trùng khỏe mạnh có thể được nhận biết sơ bộ thông qua các đặc điểm của tinh dịch, chẳng hạn như:

• Màu sắc: Tinh dịch có màu trắng đục, xám nhạt hoặc vàng nhạt có thể là dấu hiệu tinh trùng khỏe mạnh thường gặp. Màu sắc bất thường như vàng sẫm, xanh hoặc đỏ có thể là dấu hiệu viêm nhiễm hoặc tổn thương.
• Mùi: Tinh dịch chứa trùng khỏe mạnh thường có mùi hơi tanh nhẹ (giống mùi clo) nhưng không quá hăng hoặc khó chịu.
• Độ nhớt: Tinh dịch ban đầu hơi đặc, nhưng sẽ hóa lỏng hoàn toàn trong vòng 15 – 20 phút sau khi xuất tinh.
• Thể tích: Một lần xuất tinh bình thường cần đạt từ 1.5 – 5 ml.
• Độ pH: Nằm trong khoảng từ 7.2 – 8.0, tạo môi trường trung tính hoặc kiềm nhẹ để bảo vệ tinh trùng trong môi trường cơ quan sinh dục nữ có tính axit nhẹ.

Những đặc điểm vật lý này có thể giúp nhận biết sơ bộ sức khỏe tinh trùng, tuy nhiên không phải là phương pháp hiệu quả để đánh giá tinh trùng khỏe mạnh thực sự hay không. Để biết chính xác sức khỏe của tinh trùng, nam giới cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ tại các cơ sở y tế uy tín.

Tinh dịch màu trắng đục có thể là dấu hiệu cho thấy tinh trùng khỏe mạnh

Vai trò của tinh trùng khỏe trong sinh sản

Tinh trùng khỏe mạnh đóng vai trò quyết định trong quá trình thụ tinh và khả năng sinh sản. Cụ thể, tinh trùng khỏe, có hình dạng và cấu trúc bình thường, giúp tinh trùng đảm bảo khả năng di chuyển linh hoạt, tiến thẳng đến trứng và dễ dàng xâm nhập vào lớp màng bảo vệ của trứng, từ đó thụ tinh thành công. và khởi đầu cho sự phát triển của phôi thai.

Bên cạnh đó, tinh trùng khỏe mạnh còn chứa thông tin di truyền ổn định, giảm nguy cơ xảy ra bất thường trong quá trình phát triển phôi thai, góp phần tạo ra một thế hệ nối dõi khỏe mạnh.

Ngoài ra, số lượng (mật độ) tinh trùng đủ nhiều cũng tăng cơ hội thụ thai thành công, nhất là trong môi trường khắc nghiệt của cơ quan sinh dục nữ. Tóm lại, tinh trùng khỏe là yếu tố then chốt để đảm bảo tỷ lệ thụ thai cao, góp phần duy trì nòi giống và hạnh phúc gia đình.

Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng

Chất lượng và số lượng tinh trùng có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố sau:

1. Lối sống và thói quen

Lối sống không lành mạnh là một trong những nguyên nhân chính làm suy giảm chất lượng tinh trùng.

• Hút thuốc là và rượu bia:
  • Khói thuốc chứa các chất độc hại như nicotine, carbon monoxide, và cadmium, có thể làm tổn thương DNA của tinh trùng và giảm khả năng di động.
  • Rượu bia làm giảm nồng độ testosterone – hormone sinh dục nam cần thiết để sản xuất tinh trùng, đồng thời tăng tỷ lệ tinh trùng dị dạng do stress oxy hóa.
• Ngủ không đủ giấc hoặc căng thẳng kéo dài: Thiếu ngủ làm giảm mức testosterone, hormone chủ chốt cho sự sản xuất tinh trùng. Căng thẳng kích hoạt cơ thể tiết cortisol, một hormone ức chế sản xuất testosterone, làm tinh trùng kém chất lượng và giảm khả năng thụ tinh.

2. Chế độ dinh dưỡng

Chế độ ăn uống thiếu cân bằng cũng tác động tiêu cực đến chất lượng tinh trùng. Ví dụ:

• Thiếu hụt kẽm, vitamin D, C và vitamin E:
  • Kẽm đóng vai trò quan trọng trong quá trình phân chia tế bào và tổng hợp DNA của tinh trùng. Thiếu kẽm gây suy giảm số lượng và khả năng di động của tinh trùng.
  • Vitamin C và E là chất chống oxy hóa mạnh, góp phần bảo vệ tinh trùng khỏi tác động của các gốc tự do, còn vitamin D giúp điều hòa nội tiết tố testosterone. Thiếu hụt những vitamin này có thể ảnh hưởng đến cả số lượng và chất lượng tinh trùng.
• Thói quen ăn uống không lành mạnh:
  • Ăn nhiều chất béo bão hòa làm tăng cholesterol xấu, ảnh hưởng đến tuần hoàn máu đến tinh hoàn, giảm sản xuất tinh trùng.
  • Tiêu thụ đường và thực phẩm chế biến sẵn gây mất cân bằng hormone insulin, ảnh hưởng gián tiếp đến quá trình sinh tinh.

Dinh dưỡng có thể ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng tinh trùng ở nam giới

3. Ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường

Yếu tố môi trường cũng góp phần không nhỏ trong việc ảnh hưởng đến tinh trùng. Ví dụ:

• Nhiệt độ cao: Tinh hoàn cần duy trì nhiệt độ thấp hơn cơ thể khoảng 2 – 3 độ C để sản xuất tinh trùng hiệu quả. Do đó, tắm nước nóng, đặt laptop trên đùi hoặc làm việc trong môi trường nóng kéo dài, có thể gây cản trở quá trình sinh tinh và làm giảm số lượng tinh trùng.
• Tiếp xúc với hóa chất độc hại: Tiếp xúc thường xuyên với các hóa chất như thuốc trừ sâu, kim loại nặng (chì, cadmium) và chất tẩy rửa mạnh có thể gây tổn thương DNA tinh trùng, tăng tỷ lệ dị dạng và làm tinh trùng di chuyển kém. Những hóa chất này tạo ra stress oxy hóa, làm mất cân bằng nội môi trong tinh hoàn và cản trở sản xuất tinh trùng.

4. Tình trạng sức khỏe

Một số yếu tố sức khỏe cá nhân (tiền sử bệnh lý) cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh ở nam giới, chẳng hạn như:

• Bệnh mãn tính: Tiểu đường và cao huyết áp làm tổn thương mạch máu, giảm lưu thông máu đến tinh hoàn, ảnh hưởng đến việc cung cấp oxy và dinh dưỡng cho quá trình sinh tinh. Các bệnh lý này cũng gây mất cân bằng hormone, làm giảm chất lượng và số lượng tinh trùng.
• Viêm nhiễm hoặc bệnh lý tuyến sinh dục:
  • Viêm mào tinh hoặc viêm tinh hoàn gây tổn thương mô tinh hoàn và ống dẫn tinh, dẫn đến suy giảm khả năng sản xuất và vận chuyển tinh trùng.
  • Giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng nhiệt độ tại tinh hoàn, cản trở quá trình sinh tinh.
  • Nhiễm trùng đường sinh dục tạo môi trường viêm, gây tổn hại tinh trùng qua các chất trung gian viêm như cytokine và reactive oxygen species (ROS).

Hiểu rõ cơ chế sinh học của các yếu tố ảnh hưởng sẽ giúp nam giới phòng tránh và cải thiện sức khỏe sinh sản hiệu quả.

Những dấu hiệu cảnh báo tinh trùng yếu, không khỏe

Khi tinh trùng khỏe mạnh, nam giới có thể nhận thấy thông qua một số dấu hiệu bất thường sau:

• Thay đổi màu sắc hoặc mùi tinh dịch: Tinh dịch khỏe mạnh thường có màu trắng đục hoặc xám nhạt và mùi nhẹ. Nếu tinh dịch chuyển màu vàng, xanh, hoặc đỏ, đây có thể là dấu hiệu viêm nhiễm, tổn thương, hoặc lẫn máu, ảnh hưởng đến môi trường bảo vệ và khả năng di động của tinh trùng.
• Giảm số lượng tinh dịch: Thể tích tinh dịch bình thường là từ 1.5–5 ml mỗi lần xuất tinh. Lượng tinh dịch giảm bất thường có thể do tắc nghẽn ống dẫn tinh, rối loạn tuyến sinh dục hoặc các bệnh lý liên quan, khiến số lượng và chất lượng tinh trùng suy giảm.
• Tinh dịch vón cục hoặc quá loãng: Vón cục cho thấy khả năng viêm nhiễm hoặc bất thường về tuyến sinh dục. Ngược lại, tinh dịch quá loãng có thể là dấu hiệu tinh trùng ít hoặc yếu, làm giảm khả năng thụ tinh.

Các dấu hiệu này cần được thăm khám sớm để đánh giá và xử lý kịp thời, đảm bảo sức khỏe sinh sản.

Minh họa mật độ tinh trùng khỏe mạnh (trái) so với mật độ tinh trùng suy giảm (phải) – tình trạng có thể làm giảm tỷ lệ đậu thai

Cách kiểm tra tinh trùng mạnh hay yếu

Để kiểm tra tinh trùng mạnh hay yếu, nam giới cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ. Đây là phương pháp chính xác để đánh giá chất lượng tinh trùng, giúp xác định các chỉ số quan trọng của tinh dịch chứa tinh trùng khỏe mạnh. Cụ thể như sau:

• Cách thực hiện:
  • Mẫu tinh dịch được thu thập qua thủ dâm trong lọ chuyên dụng tại cơ sở y tế hoặc tại nhà (nếu bảo quản đúng cách và nộp trong 1 giờ).
  • Trước khi thực hiện, người bệnh cần kiêng xuất tinh từ 2 – 7 ngày và tránh sử dụng rượu bia, thuốc lá để kết quả chính xác hơn.
• Cách đọc hiểu kết quả: Dựa theo tiêu chuẩn của WHO, các chỉ số quan trọng cần lưu ý bao gồm:
  • Thể tích tinh dịch: ≥ 1.5 ml.
  • Mật độ tinh trùng: ≥ 15 triệu/ml.
  • Tổng số lượng tinh trùng: ≥ 39 triệu/lần xuất tinh.
  • Tỷ lệ di động: ≥ 40% (trong đó ≥ 32% di chuyển tiến thẳng).
  • Hình thái tinh trùng bình thường: ≥ 4%.
  • pH tinh dịch: Từ 7.2 – 8.0.

Nếu một hoặc nhiều chỉ số dưới mức bình thường, bác sĩ sẽ kết luận tinh trùng yếu và có thể chỉ định thêm các xét nghiệm bổ sung như kiểm tra hormone, siêu âm tinh hoàn hoặc xét nghiệm di truyền để tìm kiếm nguyên nhân.

Bao lâu cần kiểm tra chất lượng tinh trùng?

Nam giới nên kiểm tra chất lượng tinh trùng định kỳ 1 – 2 năm / lần, đặc biệt khi đang trong độ tuổi sinh sản hoặc có kế hoạch sinh con.

Tuy nhiên, nếu gặp vấn đề như khó thụ thai sau 6–12 tháng quan hệ tình dục không dùng biện pháp tránh thai, tiền sử bệnh lý tuyến sinh dục (giãn tĩnh mạch thừng tinh, viêm mào tinh), hoặc tiếp xúc với các yếu tố độc hại (hóa chất, nhiệt độ cao), việc kiểm tra nên thực hiện thường xuyên hơn (1 – 2 lần / năm)

Đặc biệt, nếu có kế hoạch sinh con sau khi hoàn thành các liệu trình điều trị bệnh mãn tính, phẫu thuật vùng tinh hoàn hoặc hóa trị, xạ trị, nam giới cũng rất cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ để đánh giá sức khỏe sinh sản. Điều này giúp phát hiện sớm và cải thiện kịp thời các vấn đề ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Nam giới nên kiểm tra chất lượng tinh trùng định kỳ ít nhất 1 – 2 năm / lần

Làm thế nào để tăng sức khỏe tinh trùng?

Sức khỏe tinh trùng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản nam giới. Việc tăng cường sức khỏe tinh trùng đòi hỏi sự kết hợp giữa chế độ dinh dưỡng, thói quen lành mạnh và phòng tránh các yếu tố gây hại. Cụ thể như sau:

1. Chế độ dinh dưỡng hợp lý

Chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt trong việc cải thiện chất lượng và số lượng tinh trùng. Lựa chọn thực phẩm giàu dưỡng chất cần thiết sẽ hỗ trợ sản xuất tinh trùng khỏe mạnh, chẳng hạn như:

• Thực phẩm giàu kẽm: Kẽm thúc đẩy phân chia tế bào và tổng hợp DNA, giúp tinh trùng phát triển bình thường. Hải sản (như hàu), thịt nạc gia súc / gia cầm và các loại hạt là nguồn cung cấp dồi dào kẽm.
• Vitamin và khoáng chất:
  • Vitamin C và E bảo vệ tinh trùng khỏi tổn thương do gốc tự do, vitamin D hỗ trợ tăng cường nội tiết tố testosterone còn folate giúp quá trình phân bào hình thành tinh trùng diễn ra thuận lợi.
  • Nam giới có thể tìm thấy nhiều vitamin C, E và folate trong các loại rau lá xanh, củ quả và trái cây tươi, còn vitamin D trong các loại cá béo (cá ngừ, cá hồi, cá mòi,…), các loại hạt và nấm.
• Tránh thực phẩm chứa chất béo chuyển hóa: Tiêu thụ quá mức loại chất béo này làm gia tăng số lượng phản ứng viêm trong cơ thể, từ đó tiềm ẩn nguy cơ gây suy giảm chất lượng tinh trùng, tăng tỷ lệ dị dạng.

Bên cạnh thực phẩm tự nhiên, nam giới có thể cân nhắc hỏi ý kiến bác sĩ để bổ sung thực phẩm chức năng chứa chiết xuất từ cây mật nhân (Eurycoma longifolia), hàu biển (oyster meat extract) hoặc cây bạch tật lê (Tribulus terrestris). Bởi lẽ, đây đều là những dưỡng chất có khả năng hỗ trợ cơ thể tăng cường sản sinh testosterone tự thân, từ đó giúp quá trình sinh tinh diễn ra hiệu quả.

2. Xây dựng thói quen sinh hoạt khoa học

Thói quen sinh hoạt hàng ngày cũng ảnh hưởng lớn đến khả năng sinh sản. Duy trì lối sống khoa học có thể giúp cải thiện sức khỏe tinh trùng đáng kể, thông qua việc:

• Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động vừa phải như đi bộ nhanh, bơi lội hoặc yoga có thể hỗ trợ cải thiện tuần hoàn máu và tăng sản xuất testosterone. Tuy nhiên, tránh tập luyện quá sức vì có thể làm giảm nồng độ hormone này và ảnh hưởng xấu đến quá trình sinh tinh,
• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ từ 7 – 8 giờ/ngày giúp duy trì hormone sinh dục ổn định, hỗ trợ quá trình sinh tinh diễn ra hiệu quả và tinh trùng khỏe mạnh hơn.
• Giảm căng thẳng: Tham gia các bài tập thiền, yoga hoặc các hoạt động thư giãn giúp giảm tiết cortisol, một hormone làm giảm khả năng sinh tinh.
• Ngừng hút thuốc: Nicotine và các chất độc trong thuốc lá có thể làm hỏng DNA tinh trùng, giảm số lượng và khả năng di động.
• Giảm rượu bia: Rượu làm giảm nồng độ testosterone, gây suy giảm cả số lượng lẫn chất lượng tinh trùng.
• Tránh sử dụng chất kích thích: Ma túy và các chất gây nghiện có thể làm rối loạn nội tiết tố, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất tinh trùng.

Bỏ hút thuốc lá tạo điều kiện thuận lợi để cải thiện sức khỏe tinh trùng

3. Kiểm soát yếu tố ngoại cảnh

Các yếu tố bên ngoài như nhiệt độ cao hoặc môi trường làm việc khắc nghiệt cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh trùng. Chủ động phòng ngừa các tác động này giúp bảo vệ tinh trùng hiệu quả, chẳng hạn như:

• Tránh nhiệt độ cao: Bằng cách hạn chế tắm nước nóng, đặt laptop lên đùi, mặc quần quá bó hoặc làm việc trong môi trường nóng.
• Mặc quần áo thoải mái: Quần áo rộng rãi, thoáng mát giúp duy trì nhiệt độ ổn định tại vùng tinh hoàn, hỗ trợ quá trình sản xuất tinh trùng.

Kết hợp những biện pháp trên là cách hiệu quả để tăng sức khỏe tinh trùng và cải thiện khả năng sinh sản. Tuy nhiên, nếu muốn biết tinh trùng khỏe mạnh thực sự hay không, nam giới cần thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ tại các cơ sở y tế uy tín.

Xem thêm:

• Cách để tinh trùng khỏe mạnh
• Ăn gì để tinh trùng khỏe mạnh?

Hiện nay, tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, chuyên khoa Tiết niệu – Nam học chuyên cung cấp dịch vụ xét nghiệm tinh dịch đồ và thăm khám sức khỏe sinh sản chuyên sâu, với sự phối hợp chặt chẽ giữa 3 khoa Hỗ trợ sinh sản, Phụ sản và Nam học. Điều này giúp người bệnh nhận được phác đồ điều trị toàn diện cho hầu hết các vấn đề sức khỏe liên quan đến số lượng và chất lượng tinh trùng.

Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh còn sở hữu ngân hàng mô hiện đại, hỗ trợ trữ đông mô tinh trùng. Đây là giải pháp tối ưu dành cho những người đang chuẩn bị điều trị các bệnh ảnh hưởng đến chức năng sinh sản, hoặc mong muốn bảo tồn khả năng sinh sản trong tương lai.

Tóm lại, tinh trùng khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì khả năng sinh sản và xây dựng hạnh phúc gia đình. Do đó, việc nhận biết các dấu hiệu bất thường của tinh trùng và kiểm tra sức khỏe định kỳ là điều quan trọng, không chỉ giúp phát hiện sớm những bất thường mà còn hỗ trợ tăng cường sức khỏe sinh sản nam giới.