Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Nguyên nhân đột quỵ rất đa dạng, từ các bệnh lý nền đến những thói quen sinh hoạt hàng ngày mà nhiều người thường bỏ qua. Đây là vấn đề sức khỏe nguy hiểm, có thể xảy ra bất ngờ nhưng hoàn toàn có thể giảm thiểu rủi ro nếu chúng ta hiểu rõ và kiểm soát tốt các nguyên nhân này. Vậy, nguyên nhân gây đột quỵ là gì? Các yếu tố nguy cơ gián tiếp dẫn đến đột quỵ có thể bắt nguồn từ đâu? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.
Nguyên nhân đột quỵ bắt nguồn từ đâu?
Đột quỵ là tình trạng xảy ra khi một phần não hoặc tim không nhận được đủ máu để hoạt động, dẫn đến tế bào bị tổn thương hoặc chết chỉ sau vài phút. Điều này có thể làm gián đoạn một phần, phần lớn hoặc toàn bộ các chức năng sống. Vậy, nguyên nhân của đột quỵ bắt nguồn từ đâu?
Đột quỵ có thể xảy ra do tắc mạch máu não, xuất huyết não hoặc do nhồi máu cơ tim. Cụ thể như sau:
Tắc mạch máu não xảy ra khi một mạch máu cung cấp oxy và dưỡng chất cho não bị tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn, khiến một phần của não bộ không thể tiếp tục duy trì chức năng hoặc sự sống.
Tắc mạch máu não cũng là nguyên nhân đột quỵ phổ biến, chịu trách nhiệm cho khoảng 8 7 % các trường hợp đột quỵ não hiện nay. Tắc mạch máu não có thể xảy ra do:
Khi lưu lượng máu bị gián đoạn, tế bào não không nhận đủ oxy và bắt đầu chết chỉ sau vài phút, dẫn đến tổn thương vĩnh viễn nếu không được xử lý kịp thời.
Xuất huyết não xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, khiến máu tràn vào mô não xung quanh. Lúc này, lượng máu thoát ra ngoài có thể chèn ép mô não, làm tăng áp lực nội sọ, gây cản trở lưu lượng máu đến các vùng não khác. Điều này dẫn đến thiếu oxy kết hợp với tổn thương do tình trạng xuất huyết gây ra, làm tế bào não chết nhanh chóng.
Mặc dù ít phổ biến hơn so với tắc mạch máu não, nhưng xuất huyết não vẫn được xem là nguyên nhân đột quỵ nguy hiểm, bởi tỷ lệ tử vong do đột quỵ xuất huyết não nhìn chung vẫn cao hơn các nguyên nhân gây đột quỵ khác.
Minh họa nguyên nhân đột quỵ xuất huyết não (hemorrhagic stroke) so với đột quỵ nhồi máu não (ischemic stroke)
Nhồi máu cơ tim xảy ra khi dòng máu cung cấp cho cơ tim bị gián đoạn hoàn toàn, thường do tắc nghẽn động mạch vành.
Cơ chế gây nhồi máu cơ tim chính là do mảng xơ vữa động mạch hình thành trong lòng động mạch vành. Khi mảng xơ vữa này vỡ, nó kích hoạt quá trình đông máu, tạo thành cục máu đông lớn chặn dòng chảy. Lúc này, các tế bào cơ tim không nhận được oxy sẽ chết trong vòng vài phút, gây tổn thương không thể hồi phục.
Đột quỵ tim không chỉ gây tổn thương tim mà còn làm tăng nguy cơ gây đột quỵ nhồi máu não, bởi cả hai đều có chung nguyên nhân đột quỵ đến từ cục máu đông. Đây cũng chính là lý do tại sao các bệnh lý tim mạch và đột quỵ có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Các yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến đột quỵ bao gồm:
Huyết áp cao là một trong những nguyên nhân gây đột quỵ hàng đầu. Khi áp lực máu cao kéo dài, thành mạch máu bị tổn thương, dễ hình thành mảng xơ vữa và cục máu đông, gây tắc nghẽn mạch máu não, dẫn đến đột quỵ nhồi máu não.
Ngoài ra, huyết áp cao làm tăng áp lực lên thành mạch, đặc biệt là các mạch máu nhỏ và yếu trong não, dễ dẫn đến vỡ mạch máu và gây xuất huyết não.
Những người lớn tuổi, người có tiền sử gia đình mắc bệnh cao huyết áp hoặc lối sống thiếu khoa học (như ăn nhiều muối, ít vận động, béo phì…) cần đặc biệt cẩn trọng trong việc quản lý chỉ số huyết áp cá nhân, từ đó kiểm soát tốt nguy cơ đột quỵ.
Nồng độ cholesterol trong máu cao, đặc biệt cholesterol LDL (cholesterol tỷ trọng thấp), có thể góp phần lớn vào việc hình thành mảng xơ vữa trong lòng động mạch, khiến mạch máu bị thu hẹp.
Lúc này, mảng xơ vữa có thể bị nứt, kích hoạt quá trình đông máu, dẫn đến tắc nghẽn mạch máu não (gây nhồi máu não) hoặc tắc nghẽn động mạch vành (gây nhồi máu cơ tim).
Theo các chuyên gia, những người thừa cân, béo phì, có chế độ ăn nhiều mỡ động vật, uống nhiều cồn hoặc tiền sử gia đình bị rối loạn mỡ máu… chính là những đối tượng cần kiểm tra mức cholesterol máu thường xuyên để hạn chế nguyên nhân đột quỵ đến từ việc tăng cholesterol máu.
Cholesterol cao làm tăng nguy cơ gây xơ vữa và tắc nghẽn động mạch
Các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch và bệnh rung nhĩ cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến đột quỵ mà bạn cần lưu tâm, bởi vì:
Do đó, người mắc bệnh tim, đặc biệt là người cao tuổi hoặc người có lối sống ít vận động, cần kiểm tra sức khỏe định kỳ để kiểm soát tốt nguyên nhân đột quỵ này.
Tiểu đường gây tổn thương thành mạch máu, làm giảm độ đàn hồi và dễ hình thành mảng xơ vữa. Tình trạng này có thể tăng nguy cơ tắc nghẽn mạch máu não (gây nhồi máu não) và động mạch vành (gây nhồi máu cơ tim).
Ngoài ra, tình trạng đường huyết tăng cao liên tục còn khiến máu dễ đông, làm trầm trọng thêm nguy cơ đột quỵ. Do đó, người bệnh tiểu đường cần kiểm soát tốt đường huyết, kết hợp với việc duy trì chế độ ăn uống khoa học và tập thể dục thường xuyên để kiểm soát tốt nguyên nhân đột quỵ này.
Bệnh hồng cầu hình liềm làm cho các tế bào máu bị biến dạng, dễ vón cục và làm tắc nghẽn mạch máu. Điều này có thể gây thiếu máu cục bộ ở não (nhồi máu não) hoặc cơ tim (nhồi máu cơ tim).
Ngoài ra, tình trạng thiếu oxy mãn tính do bệnh này còn làm suy yếu thành mạch, tăng nguy cơ đột quỵ xuất huyết não. Do đó, người mắc bệnh hồng cầu hình liềm cần được quản lý và điều trị thường xuyên, theo chỉ định của bác sĩ, để giảm nguy cơ tắc nghẽn mạch máu, đặc biệt là trẻ em và thanh niên trong độ tuổi phát triển.
Nguyên nhân bị đột quỵ có thể đến từ tình trạng béo phì. Bởi lẽ, béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nền như cao huyết áp, rối loạn mỡ máu và tiểu đường – tất cả đều là yếu tố dẫn đến đột quỵ nhồi máu não, nhồi máu cơ tim và xuất huyết não. Ngoài ra, béo phì còn khiến tim phải hoạt động quá sức, tăng áp lực lên hệ tuần hoàn, góp phần hình thành cục máu đông.
Béo phì có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ
Rối loạn đông máu xảy ra khi cơ chế đông máu trong cơ thể bị thay đổi, dẫn đến hình thành cục máu đông bất thường hoặc khó kiểm soát tình trạng xuất huyết. Vấn đề này có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ nhồi máu não do cục máu đông chặn dòng máu lên não, hoặc đột quỵ xuất huyết não nếu máu khó đông sau khi bị vỡ mạch máu.
Những người mắc các bệnh lý như huyết khối tĩnh mạch sâu, hội chứng tăng đông máu di truyền (thrombophilia), hoặc đang sử dụng thuốc tránh thai, liệu pháp hormone thay thế, có nguy cơ bị rối loạn đông máu cao hơn người bình thường. Lúc này, điều quan trọng là theo dõi sức khỏe định kỳ, đặc biệt khi có các triệu chứng bất thường liên quan đến chảy máu hoặc bầm tím.
Dị dạng mạch máu, chẳng hạn như phình mạch hoặc dị dạng động tĩnh mạch (AVM), làm tăng nguy cơ đột quỵ xuất huyết não. Những bất thường này làm mạch máu yếu đi, dễ vỡ khi chịu áp lực cao, đặc biệt ở người có tiền sử tăng huyết áp.
Dị dạng mạch máu thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi xảy ra vỡ mạch, gây chảy máu nghiêm trọng bên trong não. Để phát hiện sớm nguyên nhân đột quỵ đến từ dị dạng mạch máu não, bạn có thể thực hiện tầm soát bằng phương pháp chụp cộng hưởng từ MRI hoặc chụp mạch máu số hóa xóa nền DSA.
Nghiên cứu cho thấy, di truyền có thể đóng góp từ 15 – 52% vào lý do bị đột quỵ của một người. Theo đó, người có người thân trực hệ (bố, mẹ, anh chị em) từng bị đột quỵ có nguy cơ cao hơn bình thường.
Yếu tố di truyền (đột biến trên nhiễm sắc thể) không chỉ ảnh hưởng đến nguy cơ nhồi máu não mà còn liên quan đến đột quỵ xuất huyết, đặc biệt khi di truyền các bệnh như phình mạch hoặc dị dạng mạch máu. Vì thế, người có tiền sử gia đình bị đột quỵ cần kiểm tra sức khỏe thường xuyên để phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn.
Nguy cơ đột quỵ tăng dần theo tuổi, đặc biệt từ 55 – 65 tuổi trở lên. Bởi lẽ, theo thời gian, thành mạch máu mất dần độ đàn hồi, dễ bị tổn thương và xơ cứng, gây tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não.
Tuổi tác tăng cao có thể ảnh hưởng đến nguy cơ của cả hai loại đột quỵ, bao gồm nhồi máu não và xuất huyết não. Tuy nhiên, đột quỵ không phải chỉ xảy ra ở người già mà người trẻ cũng có nguy cơ, nhất là khi kèm theo các yếu tố nguy cơ như lối sống không khoa học hoặc có tiền sử mắc bệnh lý nền (béo phì, đái tháo đường, tăng huyết áp, tim mạch…).
Nguy cơ đột quỵ tăng dần theo tuổi tác
Giới tính có ảnh hưởng nhất định đến nguy cơ đột quỵ. Nhìn chung, nam giới có nguy cơ đột quỵ sớm hơn, trong khi phụ nữ thường bị đột quỵ ở độ tuổi lớn hơn với nguy cơ tử vong cao hơn. Trong số đó, phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai hoặc trải qua giai đoạn thai kỳ kèm tăng huyết áp cũng có nguy cơ đột quỵ cao hơn phụ nữ bình thường.
Hút thuốc lá, uống rượu bia quá mức, ít vận động; chế độ ăn uống nhiều muối, đường, chất béo và căng thẳng chính là các yếu tố lối sống góp phần lớn vào nguy cơ đột quỵ. Cụ thể như sau:
Do đó, tất cả mọi người, dù ở bất kỳ độ tuổi nào, cũng cần chủ động xây dựng lối sống khoa học để giảm nguy cơ mắc bệnh đột quỵ và bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Không có bất kỳ phương pháp nào có thể giúp bạn chủ động phòng ngừa đột quỵ một cách tuyệt đối. Tuy nhiên, bạn có thể làm giảm đáng kể nguy cơ mắc đột quỵ bằng cách quản lý các bệnh lý nền và thực hiện lối sống lành mạnh, chẳng hạn như:
Người mắc bệnh huyết áp cao, tiểu đường, rối loạn mỡ máu hoặc các bệnh tim mạch cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ. Sử dụng thuốc đúng cách giúp kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các nguyên nhân gây đột quỵ tiềm ẩn
Đột quỵ tuy nguy hiểm và xảy ra bất ngờ, nhưng tin vui là bạn hoàn toàn có thể làm giảm rủi ro bằng cách tầm soát các nguyên nhân gây ra đột quỵ và yếu tố nguy cơ từ giai đoạn sớm.
Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM và Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7 tự hào mang đến giải pháp tầm soát đột quỵ toàn diện với hệ thống máy móc hiện đại, gồm máy chụp cộng hưởng từ (MRI) 3 Tesla, máy chụp cắt lớp 1975 lát cắt và kỹ thuật chụp mạch máu số hóa xóa nền (DSA). Những phương pháp cùng thiết bị tiên tiến này giúp phát hiện chính xác các bất thường như dị dạng mạch máu não, phình mạch hoặc tắc nghẽn mạch máu – tất cả đều là các nguyên nhân gây đột quỵ phổ biến.
Đặc biệt, Tâm Anh còn cung cấp 3 gói khám tầm soát đột quỵ, từ cơ bản đến chuyên sâu, phù hợp với từng nhu cầu của người bệnh. Mỗi gói khám đều được thiết kế để phát hiện nguy cơ sớm và đưa ra hướng điều trị kịp thời.
Để đặt lịch tầm soát các nguyên nhân đột quỵ tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể gọi đến số hotline 093 180 6858 – 028 7102 6789 (TP.HCM) hay 024 7106 6858 – 024 3872 3872 (Hà Nội).
Tóm lại, đột quỵ là vấn đề nguy hiểm, nhưng việc hiểu rõ các nguyên nhân đột quỵ và yếu tố nguy cơ là bước đầu tiên giúp bạn giảm thiểu rủi ro. Bên cạnh đó, kiểm tra sức khỏe định kỳ và thực hiện các biện pháp phòng ngừa theo chỉ định của bác sĩ cũng là biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa nguyên nhân dẫn đến đột quỵ, giúp bảo vệ sức khỏe dài lâu.
