Bên cạnh các thay đổi về thể chất, những chuyển biến bất ngờ trong tâm lý tuổi dậy thì ở con gái và con trai có thể khiến trẻ gặp nhiều bỡ ngỡ, khó khăn, thậm chí rơi vào khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì. Vậy ba mẹ nên đồng hành cùng trẻ như thế nào?
Ba mẹ cần nắm bắt thay đổi về thể chất và tâm lý tuổi dậy thì ở con gái và con trai để giúp con phát triển toàn diện
Bé trai và bé gái dậy thì ở tuổi nào?
Độ tuổi dậy thì thay đổi phụ thuộc rất nhiều yếu tố như dinh dưỡng, sắc tộc, tình trạng sức khỏe và giới tính… Thông thường, tuổi dậy thì ở trẻ gái là 8-13 tuổi còn trẻ trai thì muộn hơn, 9-14 tuổi.
Trong quá trình dậy thì, mặc dù trẻ sẽ đón nhận cùng lúc những thay đổi về thể chất lẫn tâm lý, song những chuyển biến về mặt hình thái trên cơ thể sẽ dễ được nhận biết hơn. Trước khi tìm hiểu tâm lý tuổi dậy thì ở con gái và tâm lý tuổi dậy thì ở nam giới, ba mẹ cần nắm rõ những thay đổi của con về mặt thể chất khi bước vào tuổi dậy thì như sau.
Những thay đổi về thể chất của trẻ ở tuổi dậy thì
Ở bé gái:
Những dấu hiệu về mặt thể chất khi trẻ gái bắt đầu dậy thì có thể rất kín đáo:
- Dấu hiệu đầu tiên và dễ nhận biết nhất là sự phát triển mạnh mẽ của ngực về kích thước và hình thái.
- Lông mu cũng bắt đầu mọc rậm, ở một số trẻ gái còn rậm lông hơn ở chân và tay.
Sau khoảng một năm bắt đầu dậy thì, trẻ sẽ có thêm các thay đổi khác trên cơ thể:
- Vòng ngực tiếp tục tăng về kích thước và trở nên đầy đặn
- Xuất kiện kỳ kinh nguyệt đầu tiên. Đau bụng kinh có thể xảy ra với đặc trưng đau bụng dữ dội hoặc âm ỉ vùng bụng dưới.
- Lông mu dần cứng và xoăn hơn.
- Lông vùng nách mọc rậm, một số trẻ gái mọc lông tơ ở ria mép trên
- Mồ hôi và bã nhờn tiết ra nhiều hơn.
- Xuất hiện dịch nhầy trong hoặc trắng đục ở vùng kín. Đây hoàn toàn là một cơ chế giúp làm sạch và bảo vệ của vùng nhạy cảm.
- Chiều cao tăng mạnh, trung bình khoảng 8-10 cm mỗi năm cho đến khi đạt được chiều cao của người trưởng thành.
- Bé gái sẽ tăng cân, vùng mỡ tập trung nhiều là cánh tay, đùi, lưng trên.
Thông thường, bé gái dậy thì ở tuổi 8-13, với nhiều thay đổi đáng kể về thể chất
Ở bé trai:
Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì ở bé trai cũng có thể xuất phát từ những thay đổi mạnh mẽ về thể chất trong giai đoạn này của trẻ, bao gồm các biểu hiện đầu tiên như:
- Dậy thì ở trẻ nam biểu hiện đầu tiên là ở sự tăng kích thước của tinh hoàn và da bìu trở nên mỏng và đỏ sậm.
- Lông mu mọc quanh gốc dương vật.
Sau khoảng một năm dậy thì, cơ thể trẻ trai có thêm nhiều thay đổi đáng chú ý:
- Dương vật và tinh hoàn lớn dần và da bìu sẫm màu hơn.
- Trẻ có thể có mộng tinh – tình trạng phóng tinh một cách vô thức khi đang ngủ.
- Lông bắt đầu mọc rậm ở vùng bộ phận sinh dục, chân, nách và mặt.
- Ngực trẻ lớn phồng lên nhẹ.
- Giọng nói thay đổi rõ rệt, thường là theo xu hướng trầm hơn.
- Mụn bắt đầu xuất hiện, chủ yếu là mụn đầu đen, mụn đầu trắng, mụn nhọt và mụn mủ.
- Trẻ sẽ trở nên cao hơn, mạnh hơn. Thông thường, chiều cao trẻ trai có thể tăng đến 8-10cm mỗi năm trong quá trình dậy thì và tăng 10-15cm trong giai đoạn dậy thì.
Những thay đổi về tâm lý tuổi dậy thì
Tâm lý tuổi dậy thì ở bé gái và bé trai có nhiều nét rất đặc trưng mà bố mẹ có thể dễ dàng nhận thấy:
- Khám phá bản thân: Trẻ trong độ tuổi dậy thì khao khát tìm bản sắc cá nhân rất lớn, do đó trẻ thường có xu hướng làm quen thêm nhiều bạn mới cũng như muốn có thật nhiều trải nghiệm về các mối quan hệ. Ví dụ, tâm lý tuổi dậy thì của bé gái có thể thay đổi từ rụt rè sang tò mò, hoạt bát và làm quen thêm nhiều bạn mới.
- Trở nên độc lập hơn: Dậy thì còn là lúc trẻ trở nên độc lập hơn khỏi gia đình. Sự độc lập này biểu hiện từ việc trẻ có thể tự đi đến trường cho đến việc chúng khát khao nhận thêm nhiều trách nhiệm. Thực tế, chúng ta cũng thường thấy tâm lý tuổi dậy thì của bé trai và bé gái là thích đưa ra ý kiến cá nhân, thậm chí đấu tranh dữ dội để bảo vệ ý kiến của mình và không chịu nghe lời người khác. Sự riêng tư và không gian cá nhân cũng trở nên cực kỳ quan trọng đối với trẻ ở giai đoạn này.
Trẻ dễ rơi vào trạng thái khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì nếu không được hỗ trợ và hướng dẫn đúng cách
- Tò mò về giới tính: Trẻ bắt đầu nhận thấy sự khác biệt giữa cơ thể mình và cơ thể của bạn bè khác giới. Cùng với sự thay đổi sinh dục thứ phát của cơ thể, trẻ còn bắt đầu tò mò về các vấn đề về giới tính, tình dục và có thể sẽ bắt đầu hẹn hò và có mối quan hệ lãng mạn.
- Quan tâm về ngoại hình: Trẻ trở nên nhạy cảm hơn về ngoại hình của mình cũng như những thay đổi của cơ thể. Vì thế, trẻ cũng bắt đầu biết ‘làm điệu’ và dễ cảm thấy tự ti, lo lắng về nhược điểm của ngoại hình.
Tâm lý tuổi dậy thì ở nam hay ở nữ thường có những lo lắng về ngoại hình, giới tính…
Những thay đổi trong suy nghĩ về xã hội và cảm xúc của trẻ là dấu hiệu cho thấy trẻ đang dần hình thành bản sắc cá nhân và đang học cách trở thành một người lớn độc lập. Trong giai đoạn này, trẻ sẽ dần phát triển kỹ năng đưa ra quyết định và có thể hiểu được những tác động hay hậu quả của hành động đó.
Các vấn đề tâm lý thường gặp ở trẻ đang dậy thì
Trong quá trình biến đổi mạnh mẽ của tuổi dậy thì, trẻ dễ dàng gặp phải nhiều vấn đề về tâm lý. Nghiên cứu chỉ ra rằng khi bước vào tuổi dậy thì, có đến 15-25% trẻ có các triệu chứng phù hợp với tiêu chuẩn chẩn đoán của một số rối loạn tâm lý. Các rối loạn thường gặp có thể kể đến như trầm cảm rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống và rối loạn sử dụng các chất kích thích.
Có thể thấy, khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là một vấn đề nan giải và thường gặp, việc hiểu rõ tâm lý tuổi dậy thì ở trẻ gái và trai sẽ giúp các bậc phụ huynh nắm bắt các bất thường tâm lý của con, từ đó có sự giúp đỡ, can thiệp kịp thời và hiệu quả.
Giúp trẻ vượt qua những khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì như thế nào?
Khi dậy thì, trẻ rất cần sự hỗ trợ của cha mẹ về mặt vật chất lẫn tinh thần để có thể vượt qua được những khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì và phát triển tối đa mọi khả năng trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ này.
Các lời khuyên dưới đây có thể giúp các bậc phụ huynh đồng hành và tạo điều kiện để trẻ đón nhận và vượt qua tuổi dậy thì một cách tốt nhất:
- Trấn an trẻ: Một trong những việc quan trọng mà bố mẹ cần làm là trấn an trẻ. Giải thích cho con hiểu rằng dậy thì là giai đoạn tự nhiên, là khoảng thời gian rất kỳ diệu và cần thiết để trẻ trưởng thành toàn diện. Ngoài ra, bố mẹ có thể dạy cho con những thay đổi trên cơ thể khi dậy thì để trẻ không bị hoang mang và có các kỹ năng chăm sóc, bảo vệ bản thân cần thiết.
- Cho trẻ sự riêng tư: Phụ huynh cũng nên dành cho trẻ sự riêng tư phù hợp. Ví dụ, nghiên cứu về tâm lý tuổi dậy thì ở nam cho thấy, trẻ nam đôi khi tìm hiểu cơ thể mình thông qua thủ dâm, đây là điều hoàn toàn bình thường. Do đó, ba mẹ hay người lớn trong nhà hãy tập thói quen gõ cửa trước khi vào phòng trẻ.
- Giải thích cho trẻ nếu có bất thường: Nếu con bạn dậy thì sớm hoặc muộn hơn so với bình thường, hãy chia sẻ, trấn an và hỗ trợ trẻ. Chúng có thể cảm thấy xấu hổ vì cảm thấy khác biệt so với bạn bè, vì thế cha mẹ cần giải thích cho con hiểu rằng từng cơ thể đều có tốc độ phát triển khác nhau. Tuy nhiên, nếu bạn cảm thấy trẻ đã dậy thì quá sớm hoặc quá muộn, thì nên đưa trẻ đi khám để nhận được sự tư vấn và điều trị phù hợp.
- Tán thưởng nỗ lực của trẻ: Hãy tán dương những cố gắng, thành tích và hành vi tích cực của trẻ, đồng thời hãy giữ bình tĩnh khi trẻ đang bùng phát cơn giận. Hãy đợi cho đến khi chúng dịu lại để ngồi xuống và trao đổi về vấn đề nào đó. Đây là một phương pháp áp dụng sự hiểu biết về tâm lý tuổi dậy thì ở con gái và con trai vô cùng hữu hiệu.
Dậy thì không chỉ là giai đoạn đầy thử thách đối với trẻ mà còn là đối với các bậc phụ huynh. Khi dậy thì, trẻ sẽ trải qua nhiều thay đổi to lớn về tâm lý lẫn thể chất. Đây là quá trình trẻ vô cùng nhạy cảm và cần sự hỗ trợ rất lớn từ cha mẹ.
Chìa khóa để các bậc phụ huynh giúp con vượt qua giai đoạn này một cách tốt nhất chính là nắm bắt được tâm lý tuổi dậy thì ở con gái hoặc con trai, làm bạn với con và hỗ trợ con kịp thời, đúng lúc. Các bậc cha mẹ hãy cố gắng dành thời gian quan sát, hướng dẫn, trò chuyện và động viên con, đưa con đến gặp chuyên gia để được tư vấn về thể chất, ăn uống, tập luyện, và, nếu có, hãy giúp con vượt qua khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì một cách hiệu quả.
