Thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em: Hậu quả và cách phòng ngừa

Suy giảm hệ miễn dịch, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần, thậm chí có thể dẫn đến tử vong là những hậu quả nghiêm trọng do thiếu vi chất dinh dưỡng gây ra ở trẻ em. Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ em thiếu vi chất dinh dưỡng hiện vẫn còn cao với 24% trẻ thiếu vitamin A (dưới 5 tuổi), 84% trẻ thiếu i-ốt (trong độ tuổi đi học)… 

Bài viết được sự tư vấn chuyên môn của TS.BS Phạm Thị Thu Hương, Nguyên Trưởng khoa Dinh dưỡng Lâm sàng và Tiết chế Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Bác sĩ trưởng Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng – Y học Vận động Nutrihome.

Trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng có sức đề kháng yếu, dễ mắc các bệnh cấp và mãn tính.

Vi chất dinh dưỡng là gì?

ThS. BS Phạm Thị Thu Hương cho biết, vi chất dinh dưỡng gồm 2 nhóm. Nhóm các nguyên tố khoáng (kẽm, sắt, đồng, canxi, i-ốt, selen, phospho…) và nhóm vitamin (A, B, C, D, E, K…) đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ, nâng cao sức khỏe, phòng chống bệnh tật cho trẻ. Thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em được ví như “nạn đói tiềm ẩn” vì không có dấu hiệu rõ ràng nhưng gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng, làm sức đề kháng của trẻ suy yếu, trẻ dễ mắc các bệnh cấp và mãn tính, còi cọc, chậm phát triển…

Theo kết quả điều tra năm 2014 – 2015 của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nguyên nhân gây thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em là do khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ không được cung cấp đầy đủ các vitamin và khoáng chất, đặc biệt trong một số giai đoạn “vàng” như: thời kỳ mẹ mang thai, giai đoạn  0 – 5 tuổi, giai đoạn tiền dậy thì, dậy thì… Trong đó, tỷ lệ thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em vùng nông thôn, miền núi cao hơn so với thành thị do chế độ ăn “nghèo” các thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, trong khi đây là nguồn thức ăn có giá trị sinh học cao hơn so với thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật. 

Tác hại khôn lường khi trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng 

Theo ThS. BS Phạm Thị Thu Hương, mặc dù nhu cầu về các vi chất dinh dưỡng của cơ thể trẻ không nhiều nhưng chúng lại cực kỳ quan trọng. Việc bổ sung không đúng, không đủ đa vi chất cho trẻ em có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe sau: 

– Thiếu máu do thiếu sắt: Tình trạng thiếu máu do thiếu sắt thường gặp ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Trẻ thiếu máu thường kém hoạt bát, học kém, thiếu tập trung và hay buồn ngủ. Nếu tình trạng thiếu máu nặng, trẻ dễ bị viêm nhiễm đường hô hấp và mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Phụ nữ đang mang thai thiếu máu sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, tăng tỷ lệ mắc bệnh của cả mẹ và bé, dễ bị băng huyết khi sinh.

– Còi xương do thiếu canxi và vitamin D: Thiếu canxi dẫn đến bệnh còi xương ở trẻ nhỏ và loãng xương ở người lớn. Khi cơ thể không cung cấp đủ canxi hoặc việc hấp thu canxi ở ruột giảm xuống, cơ thể buộc phải huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương. 

– Bướu cổ do thiếu i-ốt: I-ốt là một trong các vi chất cần thiết cho trẻ, cần cho quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp, duy trì thân nhiệt, phát triển xương, não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Nếu cơ thể thiếu i-ốt, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp trạng khiến tuyến giáp tăng lên gây bướu cổ. Phụ nữ mang thai thiếu i-ốt có thể gây sảy thai, thai chết lưu, đẻ non. Trẻ sinh ra có nguy cơ bị đần độn, tổn thương não vĩnh viễn, bị các khuyết tật bẩm sinh như liệt tay, chân, nói ngọng, điếc, câm, mắt lác.

– Suy dinh dưỡng, thấp còi do thiếu kẽm: Kẽm là chất xúc tác không thể thiếu của ARN-polymerase (một loại enzyme chuyên xúc tác quá trình tổng hợp các loại phân tử ARN từ gen), có vai trò quan trọng đối với quá trình nhân đôi ADN và tổng hợp protein thúc đẩy quá trình tăng trưởng. Ngoài ra, kẽm có vai trò quan trọng trong việc tăng cường miễn dịch, giúp cơ thể chuyển hóa năng lượng, hình thành các tổ chức. Trẻ thiếu kẽm sẽ biếng ăn, chậm lớn, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy, suy dinh dưỡng và chậm phát triển chiều cao.

Biếng ăn, chậm lớn, chậm phát triển chiều cao… là những “hậu quả” của việc thiếu kẽm ở trẻ.

– Các bệnh về mắt do thiếu vitamin A: Vitamin A có vai trò quan trọng đặc biệt đối với trẻ nhỏ, giúp trẻ tăng trưởng và phát triển bình thường, tăng khả năng miễn dịch, bảo vệ các biểu mô giác mạc, da và niêm mạc. Trẻ em thiếu vitamin gây chậm lớn, còi cọc, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như tiêu chảy, viêm đường hô hấp; thiếu vitamin A trầm trọng dẫn đến khô loét giác mạc, mù lòa.

Cách phòng ngừa thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em

Vi chất dinh dưỡng rất cần thiết đối với sự phát triển của trẻ, mặc dù nhu cầu cơ thể trẻ chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng khi thiếu lại dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, việc bổ sung đầy đủ các vi chất cần thiết cho trẻ cần được quan tâm hàng đầu. 

ThS. BS Phạm Thị Thu Hương cho biết, phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ chủ động và an toàn nhất là thông qua nguồn thực phẩm để bổ sung vitamin và các khoáng chất trong từng bữa ăn. Vì vậy, bữa ăn của trẻ cần đa dạng, phối hợp nhiều loại thực phẩm thuộc 4 nhóm chất: bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin – khoáng chất.  nên thường xuyên thay đổi thực đơn bắt đầu từ khi trẻ mới bắt đầu ăn dặm. 

Ngoài ra, mẹ cũng cần biết, chế độ dinh dưỡng lúc chuẩn bị mang thai và trong thai kỳ cũng rất quan trọng. Dinh dưỡng đầy đủ, cân đối, trong thời kỳ này vừa giúp thai nhi phát triển tốt vừa giúp mẹ bầu dự trữ đủ vi chất dinh dưỡng để nuôi con bằng sữa mẹ sau này. Các chuyên gia khuyến nghị, mẹ nên cho con bú ngay sau sinh để trẻ tiếp nhận được nguồn sữa non giàu dưỡng chất, đặc biệt hàm lượng vitamin A trong sữa non giúp trẻ khỏe mạnh, tăng sức đề kháng và phòng chống bệnh. Cũng cần lưu ý rằng, giai đoạn này trẻ vẫn có thể có nguy cơ thiếu vi chất nên bố mẹ cần quan sát, theo dõi các dấu hiệu ở trẻ để thăm khám và bổ sung kịp thời.

Đối với trẻ trên 6 tháng tuổi, nên tiếp tục cho trẻ bú  mẹ đồng thời thiết kế chế độ ăn dặm hợp lý giúp phòng ngừa trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng và suy dinh dưỡng. Giai đoạn này trẻ dễ bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn, đặc biệt là tiêu chảy và viêm đường hô hấp, do vậy bố mẹ cần đặc biệt chú trọng đến chế độ dinh dưỡng cho trẻ.

Sữa mẹ là nguồn thực phẩm tự nhiên có đủ các vi chất cần thiết cho trẻ.

Nếu mẹ đang băn khoăn về tình trạng trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng và cảm thấy khó khăn trong việc xây dựng chế độ ăn uống bổ sung đầy đủ các vi chất cần thiết cho trẻ, mẹ có thể đưa trẻ đến Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng – Y học Vận động Nutrihome để được các bác sĩ thăm khám và tư vấn. Với cơ sở hạ tầng, trang thiết bị máy móc hiện đại, các chuyên gia Nutrihome sẽ tiến hành xét nghiệm chẩn đoán tình trạng tổng quan của trẻ, giúp bố mẹ phát hiện các vi chất trẻ đang thiếu hụt, từ đó xây dựng chế độ dinh dưỡng thích hợp bổ sung đầy đủ dưỡng chất giúp trẻ phát triển tối ưu.