Mở cửa 7h30 - 17h00 / T2 - CN xuyên trưa
Thiếu vi chất dinh dưỡng được ví như “nạn đói tiềm ẩn”, gây ra nhiều hệ lụy đối với sức khỏe, thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Việc phát hiện sớm cơ thể thiếu vi chất và bổ sung vi chất đúng cách là rất quan trọng.
Theo Báo cáo Khảo sát Dinh dưỡng Đông Nam Á SEANUTS II, trong các bữa ăn hàng ngày, có hơn 50% trẻ em Việt Nam bị thiếu hụt các vi chất dinh dưỡng quan trọng (bao gồm các loại vitamin A, B1, C, D và khoáng chất sắt). Theo đó, nếu tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ không được phát hiện và bổ sung sớm có thể dẫn tới các bệnh nguy hiểm như: còi xương (do thiếu vitamin A), bướu cổ (do thiếu i-ốt), thấp lùn (thiếu canxi, vitamin D…), thiếu máu dinh dưỡng (do thiếu sắt, vitamin A)… (1)
Cần chọn đúng thực phẩm để cung cấp vi chất dinh dưỡng tự nhiên cho cơ thể hiệu quả
Vi chất dinh dưỡng được hiểu là các loại vitamin (bao gồm vitamin A, B, C, D, E, K,…) và các loại khoáng chất (bao gồm sắt, kẽm, đồng, canxi, phốt pho, iot, …) thiết yếu đối với cơ thể. Mặc dù cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ, nhưng nếu không chú ý bổ sung vi chất dinh dưỡng một cách đầy đủ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là sự phát triển về mặt thể chất lẫn trí tuệ của trẻ nhỏ.
Trong cơ thể chúng ta, vai trò của vi chất dinh dưỡng rất quan trọng bởi chúng tham gia vào hầu hết các quá trình trao đổi chất diễn ra bên trong. Vì vậy, việc thiếu vi chất dinh dưỡng có thể gây ra một số bệnh như còi xương (thiếu vitamin D, canxi), suy dinh dưỡng (thiếu kẽm), thiếu máu (thiếu sắt), bệnh về mắt (thiếu vitamin A), bướu cổ (thiếu i ốt), ….
Tất cả các vi chất dinh dưỡng đều đóng vai trò rất quan trọng để cơ thể hoạt động. Việc tiêu thụ đủ lượng vitamin và khoáng chất khác nhau là chìa khóa cho một sức khỏe tối ưu và thậm chí còn có thể giúp chống lại bệnh tật. Bởi các vi chất dinh dưỡng gần như tham gia vào mọi quá trình hoạt động trong cơ thể. Ngoài ra, một số vitamin và khoáng chất có thể hoạt động như một chất chống oxy hóa, bảo vệ chống lại tổn thương tế bào có liên quan đến một số bệnh, bao gồm alzheimer, ung thư và bệnh tim.
Các chuyên gia đã chỉ ra mối liên kết của việc cung cấp đầy đủ vitamin A, C trong chế độ ăn uống có thể làm giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư của cơ thể. Việc uống đủ một số loại vitamin cũng có thể giúp ngăn ngừa bệnh alzheimer ở người già. Một số nghiên cứu cho thấy, bổ sung đầy đủ vitamin A, C và E trong chế độ ăn uống hàng ngày có liên quan đến việc giảm 24%, 17% và 12% nguy cơ phát triển bệnh alzheimer.
Một số khoáng chất khác cũng đóng vai trò trong việc ngăn ngừa và chống lại bệnh tật của cơ thể. Một nghiên cứu đã chỉ ra sự liên kết nồng độ selen trong máu thấp với nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn. Một đánh giá của các nghiên cứu quan sát cho thấy nguy cơ mắc bệnh tim sẽ giảm 24% khi nồng độ selen trong máu tăng 50%. Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhận thấy rằng việc bổ sung canxi đầy đủ sẽ làm giảm nguy cơ tử vong do bệnh tim và tất cả các nguyên nhân khác gây ra. Những nghiên cứu này đã cho thấy rằng việc tiêu thụ đủ tất cả các vi chất dinh dưỡng, đặc biệt là những chất có đặc tính chống oxy hóa sẽ mang lại sức khỏe dồi dào.
Tất cả các vi chất dinh dưỡng đều đóng vai trò rất quan trọng để cơ thể hoạt động
Vi chất dinh dưỡng là các vi chất quan trọng mà cơ thể cần có để xây dựng tế bào, các mô, tham gia vào hoạt động chuyển hóa, xây dựng hệ thống miễn dịch ngăn ngừa và chống lại bệnh tật, phục hồi các tế bào bị tổn thương…
Mặc dù cơ thể chỉ cần một lượng nhỏ các vi chất, nhưng nếu thiếu chúng thì có thể gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe. Do đó, việc bổ sung vi chất cho đầy đủ có vai trò hết sức quan trọng giúp cơ thể phát triển khỏe mạnh và toàn diện.
TS.BS. Phạm Thị Thu Hương cho biết, có đến 90 vi chất dinh dưỡng quan trọng và cần thiết đối với cơ thể, các đa vi chất này có trong hầu hết các thực phẩm có nguồn gốc từ động thực vật, được phân thành các nhóm như sau:
Vitamin B12 là vi chất có cấu trúc phức tạp nhất của các phân tử vitamin
Nguyên tố vi lượng cần một lượng lớn hơn các loại khoáng chất vi lượng để thực hiện vai trò của chúng trong cơ thể. Các loại nguyên tố vi lượng bao gồm:
Các nguyên tố vi lượng tuy “nhỏ” nhưng rất có “vỏ”
Khoáng chất vi lượng tuy rằng chỉ cần thiết với số lượng nhỏ hơn nguyên tố vi lượng nhưng vẫn đủ để hỗ trợ thực hiện các chức năng quan trọng trong cơ thể. Các khoáng chất vi lượng bao gồm:
Vi chất dinh dưỡng được xem đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ về cả thể chất lẫn tinh thần. Dưới đây là liều lượng vitamin và khoáng chất cần thiết trong khẩu phần 1 ngày được khuyến nghị bởi Viện Dinh dưỡng: (2)
Nguồn gốc của vi chất dinh dưỡng thường có trong tự nhiên, từ cả thực vật và động vật. Việc cải thiện chất lượng dinh dưỡng bữa ăn bằng cách tăng cường các loại thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng là biện pháp phòng ngừa thiếu hụt vi chất hiệu quả nhất.
Thông thường, có 3 cách bổ sung vi chất dinh dưỡng tùy thuộc vào tình trạng thiếu hụt của cơ thể:
Có thể bổ sung vi chất dinh dưỡng trực tiếp bằng đường uống thông qua các thực phẩm tổng hợp như viên vitamin A, viên sắt hay sắt uống dạng nước, dầu bổ sung iot,… Phương pháp bổ sung này được áp dụng với những tình trạng thiếu hụt vi chất nghiêm trọng và xảy ra trong một cộng đồng, quần thể dân cư lớn.
Bổ sung gián tiếp bằng đường ăn uống thông qua thực phẩm được tăng cường vi chất dinh dưỡng như muối ăn, bột mì, nước mắm, …. là những thực phẩm được sử dụng thường xuyên trong các bữa ăn hàng ngày. Phương pháp bổ sung này được áp dụng nhằm dự phòng những tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng trên diện rộng bởi chúng đơn giản, dễ thực hiện song lại mang lại hiệu quả cao và kết quả duy trì.
Đây là phương pháp bổ sung gián tiếp bằng đường ăn uống thông qua thực phẩm cung cấp trong mỗi bữa ăn hàng ngày. Như đã biết, nguồn gốc vi chất dinh dưỡng có thể đến từ thực vật và động vật. Việc cải thiện dinh dưỡng của mỗi bữa ăn bằng cách tăng cường những loại thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng là cách dễ áp dụng mà đơn giản nhất, mang lại hiệu quả lâu dài cũng như bền vững, cung cấp đa dạng các nhóm chất.
Nguồn gốc của các loại vi chất dinh dưỡng bao gồm 2 loại là thực vật và động vật. Đối với nguồn gốc thực vật, có thể tìm thấy từng loại vi chất dinh dưỡng từ những thực phẩm sau:
Đối với động vật, nguồn gốc vi chất dinh dưỡng đến từ:
Tùy theo loại vi chất dinh dưỡng cơ thể thiếu hụt mà sẽ có những biểu hiện đặc trưng khác nhau. Một số dấu hiệu và ảnh hưởng thường gặp nhất như:
Mắt khô, bị quáng gà, chậm lớn, răng mọc chậm và không đều, sức đề kháng yếu hay bệnh vặt, trí nhớ kém, sức học sụt giảm…
Thiếu vitamin A gây khô và rát ở mắt, đau mắt và các bệnh nguy hiểm về mắt
Trẻ đổ mồ hôi nhiều hoặc hay giật mình khi ngủ, chậm mọc răng, có dị tật chân vòng kiềng… và loãng xương ở người lớn.
Tóc khô, dễ rụng/gãy, móng tay/chân mềm hay gãy, da nhợt nhạt xanh xao, thường xuyên bị ngứa, kém tập trung… Trường hợp thiếu sắt nặng, có thể mắc các bệnh nhiễm khuẩn, bệnh đường hô hấp hay thiếu máu.
Thiếu iot sẽ làm cho tuyến giáp to lên gây ra bệnh bướu cổ. Khi bị thiếu i-ốt, trí tuệ của trẻ sẽ chậm phát triển, chậm lớn, gây thiểu năng, đần độn. Iot có nhiều trong các loại thực phẩm như tảo bẹ, rau chân vịt, rau cần, cải thảo, cá biển, trứng gà…
Trẻ lười ăn lười uống, chậm phát triển chiều cao, thể chất và trí não, thường xuyên bị bệnh vặt/cảm lạnh, lâu lành vết thương…
Omega 3, 6, 9 là một trong các acid béo cần thiết giúp hình thành các noron thần kinh, chúng giúp hỗ trợ quá trình hoạt động của não bộ, rất cần thiết cho sự phát triển thần kinh và thị lực. Các acid béo Omega 3, 6, 9 có nhiều trong dầu oliu, dầu cá, tảo biển, tảo biển…
Thiếu vitamin C khiến cơ thể dễ bị chảy máu chân răng, người thường xuyên bị nhiệt, đầu lưỡi có những vết nứt sâu, dễ bị mệt mỏi, uể oải…
Thiếu vitamin B1 và B2 khiến hệ tiêu hóa kém, người hay bị sưng/phù nề, xuất hiện nấm kẽ chân, mọc mụn quanh miệng, trẻ biếng ăn,…
Biếng ăn là một trong những dấu hiệu cho thấy cần bổ sung vi chất cho trẻ.
TS.BS. Phạm Thị Thu Hương nhấn mạnh, các vi chất dinh dưỡng tham gia vào hầu hết các quá trình, hoạt động của cơ thể. Và mặc dù cơ thể chỉ cần một lượng nhỏ các vi chất dinh dưỡng nhưng nếu không bổ sung vi chất đầy đủ và kịp thời trong các giai đoạn phát triển sẽ dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tuy nhiên ngược lại, nếu bổ sung dư thừa các vi chất cũng sinh ra nhiều bệnh như sỏi thận, suy thận, rối loạn tiêu hóa, thấp lùn…
Bảng dưới đây là bảng tóm tắt những vấn đề sức khỏe có thể gặp phải nếu cơ thể thiếu hụt các vi chất dinh dưỡng, ai cũng cần biết để có cách phòng tránh:
| Những bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng | Loại vi chất dinh dưỡng cơ thể thiếu |
| Bướu cổ | Thiếu i-ốt |
| Suy dinh dưỡng, thấp còi, khó ngủ | Thiếu kẽm |
| Còi xương, loãng xương | Thiếu canxi và vitamin D |
| Thiếu máu dinh dưỡng | Thiếu sắt |
| Xuất huyết não, màng não | Thiếu vitamin K |
| Khô mắt, quáng gà, nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu hóa | Thiếu vitamin A |
| Bị phù, viêm dây thần kinh, suy tim | Thiếu vitamin B1 |
| Mắc các bệnh răng miệng | Thiếu fluor |
Trên là một số biểu hiện thường thấy do thiếu vi chất dinh dưỡng gây nên, theo đó, nếu thấy cơ thể có những dấu hiệu nêu trên, bạn cần lưu ý và tốt nhất hãy đến các cơ sở y tế để được bác sĩ chẩn đoán bệnh sớm và có biện pháp xử trí kịp thời, tránh ảnh hưởng đến sự tăng trưởng về sau.
Là những vi chất mang tính “sống còn” của cơ thể, TS.BS. Phạm Thị Thu Hương nhấn mạnh, phòng bệnh hơn chữa bệnh, để ngăn ngừa thiếu hụt vi chất dinh dưỡng ở trẻ, bố mẹ nên: (3, 4)
Với trẻ đã ăn dặm, cho bú sữa mẹ cũng là nguồn bổ sung vi chất, đa vi chất cho trẻ tuyệt vời
Cuối cùng, hưởng ứng ngày “Ngày vi chất dinh dưỡng”, bố mẹ nên cho trẻ tham gia các chương trình quốc gia Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng như chương trình Phòng chống thiếu vitamin A, chương trình Phòng chống thiếu máu thiếu sắt, … để bổ sung vi chất cho trẻ hay đa vi chất dinh dưỡng cho trẻ đầy đủ
Xu hướng của các bà mẹ hiện nay là bổ sung vi chất cho con từ giai đoạn bào thai. Mẹ mang thai sẽ được bổ sung nhiều thực phẩm chức năng chống nôn trớ, chống nghén, kháng thể, còn em bé vừa ra đời bên cạnh việc bú mẹ cũng dùng thêm nhiều loại vi chất. Điều này hoàn toàn trái ngược với hướng dẫn của các bác sĩ là trong 6 tháng đầu đời, bé chỉ cần bú mẹ là đủ nhu cầu dinh dưỡng, không cần bổ sung thêm bất kì thực phẩm nào khác kể cả nước lọc.
Nếu cha mẹ bổ sung vitamin mà không tuân theo chỉ định của bác sĩ, có những vitamin tan trong nước và đào thải ra ngoài, việc này chỉ làm tiêu hao chi phí của bố mẹ mà lại không mang lại hiệu quả về sức khỏe của bé. Trong trường hợp vitamin bị thừa là loại tan trong mỡ, thì sẽ không đào thải mà cứ tồn dư trong cơ thể, lâu dài sẽ ảnh hưởng sức khỏe của trẻ.
Vì vậy cha mẹ cần định lượng chính xác nhu cầu dinh dưỡng và các vi chất qua bữa ăn hằng ngày của bé. Trường hợp bữa ăn hằng ngày không cung cấp đủ năng lượng cũng như chất dinh dưỡng, cha mẹ hãy hỏi ý kiến các chuyên gia dinh dưỡng để bổ sung đúng và đủ cho trẻ, hoàn toàn không nên tùy tiện mua vitamin và các loại vi chất cho trẻ dùng.
Theo TS.BS. Phạm Thị Thu Hương, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thiếu hụt vi chất dinh dưỡng ở trẻ là do chế độ ăn uống hàng ngày chưa khoa học, không đủ đáp ứng các nhu cầu vitamin và khoáng chất cơ thể cần. Trong khi đó, vi chất dinh dưỡng giúp quá trình hấp thu, chuyển hóa các chất trong cơ thể trẻ diễn ra tốt hơn, từ đó giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và toàn diện.
Thông thường, trước khi xuất hiện các dấu hiệu rõ ràng cảnh báo tình trạng thiếu hoặc thừa vi chất dinh dưỡng thì sự thiếu hụt vi chất đã âm thầm diễn ra từ rất lâu trong cơ thể trẻ, rất khó nhận biết.
Tuy nhiên, hiện nay, với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật thì việc phát hiện sớm trẻ thiếu hụt vi chất đã rất dễ dàng. Ví dụ, hệ thống máy sắc ký lỏng hiệu năng cao đầu dò khối phổ 2 lần UPLC-MS/MS mà Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome trang bị, có khả năng định lượng nồng độ vi chất ở mức thấp nhất (nanogram/ml), hỗ trợ các chuyên gia, bác sĩ dinh dưỡng chẩn đoán sớm và chính xác tình trạng thiếu/thừa vi chất ở trẻ em và cả người lớn.
Máy xét nghiệm vi chất hiện đại tại phòng khám Nutrihome
Dựa vào các triệu chứng lâm sàng và kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ cho bố mẹ biết rõ về tình trạng thừa/thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ, thừa/thiếu bao nhiêu, ít hay nhiều… từ đó đưa ra phác đồ điều trị, bổ sung vi chất cho trẻ phù hợp bằng thực đơn ăn uống được thiết kế dựa trên sở thích của trẻ theo ngày, tuần, tháng. Đồng thời, các chuyên gia Nutrihome còn hướng dẫn trẻ các bài tập vận động để hỗ trợ trẻ hấp thu dinh dưỡng hiệu quả hơn.
Do đó, để đảm bảo trẻ phát triển toàn diện và khỏe mạnh, ngoài quan sát các dấu hiệu trên cơ thể, định kỳ 6 tháng/lần bố mẹ nên đưa trẻ đi xét nghiệm vi chất dinh dưỡng. Đây là một trong những loại xét nghiệm quan trọng và cần thiết đối với sự phát triển của trẻ.
Thiếu vi chất dinh dưỡng gây “suy dinh dưỡng” tiềm ẩn mà ít ai chú ý đến. Cơ thể chúng ta không thể tự sản xuất đủ lượng cơ thể cần của gần 30 loại vi chất dinh dưỡng thiết yếu. Sự thiếu hụt vitamin và khoáng chất có thể dẫn đến các bệnh về mắt, còi xương, thiếu máu, bướu cổ, suy dinh dưỡng, thấp còi, và một số bệnh lý nguy hiểm khác như bệnh tim, tiểu đường type 2, ung thư và loãng xương. Và cách tốt nhất để phòng ngừa thiếu vi chất là từ một chế độ ăn uống đầy đủ, với nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu và nguồn protein nạc, cùng với chất béo lành mạnh thay vì viên uống bổ sung.
