Trẻ bị táo bón và hậu quả khôn lường nếu không chăm sóc trẻ đúng cách

Táo bón ở trẻ là vấn đề hầu như cha mẹ nào cũng từng phải đối mặt. Nhiều cha mẹ cảm thấy lo lắng vì không có đủ kiến thức, kinh nghiệm để giải quyết vấn đề này. Nutrihome sẽ cùng cha mẹ tìm hiểu những thông tin hữu ích nhất liên quan đến chủ đề trẻ bị táo bón.

Bài viết được sự tư vấn chuyên môn của BS.CKII Đinh Thị Kim Liên, Nguyên Giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng lâm sàng – Bệnh viện Bạch Mai, Bác sĩ Dinh dưỡng, Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome.

Táo bón là gì?

Bệnh táo bón được định nghĩa là tình trạng trẻ có tần suất đi đại tiện ít hơn so với mức tiêu chuẩn, phân rắn và khô, khoảng cách giữa các lần đi cách nhau quá lâu. Theo ý kiến của bác sĩ…, trẻ nhỏ ở mỗi độ tuổi khác nhau có số lần đi vệ sinh khác nhau. Cha mẹ có thể tham khảo số lần đi vệ sinh tiêu chuẩn theo từng lứa tuổi như sau:

Trẻ dưới 12 tháng tuổi: Trẻ thường đi vệ sinh từ hai đến ba lần mỗi ngày. Tuy nhiên, nếu trẻ chỉ đi một lần mỗi ngày nhưng phân không khô cứng, không gây đau rát và khối lượng bình thường thì không phải là biểu hiện trẻ táo bón. 

Trẻ trên 12 tháng tuổi: Trẻ thường đi vệ sinh ít nhất một lần/ngày. Tuy nhiên, nếu trẻ đi nhiều lần, mà phân ít và khô rắn cũng là dấu hiệu bé bị bón.

Có nhiều nguyên nhân khiến trẻ bị táo bón kéo dài

Nhìn chung, táo bón ở trẻ được định nghĩa là trẻ đi ngoài phân ít, khô và rắn, gây đau rát trong quá trình đi vệ sinh, hậu môn thường bị sưng đỏ, thậm chí rớm máu.

Nguyên nhân táo bón ở trẻ

Theo BS.CKII Đinh Thị Kim Liên, có rất nhiều nguyên nhân khiến trẻ bị bón, cụ thể được chia thành hai nhóm chính sau:

1. Nhóm nguyên nhân chức năng

• Chế độ dinh dưỡng không khoa học: Cha mẹ chỉ có trẻ ăn thức ăn đặc, thể rắn, uống ít nước và sữa, dinh dưỡng mất cân bằng khiến trẻ bị táo bón. Bên cạnh đó, cha mẹ thường bổ sung thiếu hoặc thừa chất xơ trong chế độ ăn cũng làm tăng nguy cơ táo bón ở trẻ. Đối với trường hợp trẻ sơ sinh bị táo bón đang bú mẹ, nguyên nhân chủ yếu có thể do người mẹ cũng bị táo bón nghiêm trọng, từ đó ảnh hưởng đến trẻ thông qua nguồn sữa mẹ.
• Trẻ uống sữa không đúng công thức: Nếu cha mẹ pha sữa không đúng theo hướng dẫn, tự ý thay đổi công thức, pha sữa quá đậm đặc, sai tỉ lệ sữa : nước cũng có thể khiến trẻ bị táo bón.
• Trẻ thường nhịn đi vệ sinh: Trẻ nhỏ thường có tâm lý nhút nhát sợ hãi, đặc biệt là đối với trẻ bắt đầu đi học mẫu giáo hoặc tiểu học, dẫn đến tình trạng nhịn đi vệ sinh. Ngoài ra, trẻ có thể nhịn đi vệ sinh do những nguyên nhân khách quan khác như ham chơi, không quen nhà vệ sinh, sợ bẩn,… Điều này làm cho phân bị tích tụ và làm cho việc đại tiện trở nên khó khăn. 
• Trẻ bị căng thẳng hoặc ít vận động: Tâm lý căng thẳng sợ hãi có thể khiến trẻ không thể đi vệ sinh. Thói quen ít vận động cũng hạn chế khả năng bài tiết và đào thải độc tố của cơ thể dẫn đến tình trạng táo bón.
• Do lạm dụng thuốc: Nhiều trẻ cần sử dụng thuốc điều trị các chứng bệnh như thiếu máu, còi xương, suy dinh dưỡng, viêm đường đường hô hấp… Việc sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau trong thời gian dài cũng là nguyên nhân khiến trẻ táo bón.

2. Nhóm nguyên nhân bệnh lý

Táo bón ở trẻ nhỏ có thể do những bệnh lý như phình đại tràng bẩm sinh, cường giáp, viêm đại tràng, bất thường tại đường ruột, bệnh lý xung quanh hậu môn, bệnh lý cột sống, rối loạn điện giải trong máu, bại liệt… gây nên. Nguyên nhân này chiếm tỷ lệ không cao trong số trẻ bị bón nhưng lại rất nguy hiểm. Trong các trường hợp này, nếu không được khám chữa kịp thời, các triệu chứng có thể chuyển biến tiêu cực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí đe dọa đến tính mạng của trẻ. 

Vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt quan tâm và cho bé đến thăm khám kịp thời tại bệnh viện vì có thể phải sử dụng thuốc đặc trị hoặc phẫu thuật theo chỉ định của bác sĩ để điều trị dứt điểm táo bón cho trẻ.

Việc xác định chính xác nguyên nhân khiến trẻ bị táo bón có thể giúp cha mẹ lựa chọn phương hướng điều trị phù hợp. Nếu bắt nguyên từ các nguyên nhân thuộc nhóm chức năng, việc cần làm là điều chỉnh chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt, vận động hàng ngày của trẻ để cải thiện tình hình. Trong trường hợp trẻ bón lâu ngày và nghiêm trọng, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám tại các trung tâm, cơ sở y tế để được các bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và điều trị.

Dấu hiệu trẻ táo bón 

Các bậc cha mẹ có thể xác định tình trạng bé bị bón hay không thông qua những dấu hiệu sau:

1. Số lần đi đại tiện ít

Tần suất đi đại tiện của trẻ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ tuổi, lượng thức ăn… Cha mẹ nên theo dõi số lần đi đại tiện mỗi ngày của trẻ, nếu ở mức như bảng dưới đây nghĩa là trẻ có thể đang bị táo bón. 

2. Tình trạng phân bất thường

Khi trẻ bị bón, phân thường bị cứng, khô, dạng xúc xích, xuất hiện nhiều đường rạn hoặc lổn nhổn nhỏ như phân dê. Trong trường hợp trẻ bị táo bón lâu ngày, phân sẽ khô cứng và ngắn do bị tích tụ quá lâu.

Thang phân loại tình trạng phân táo bón ở trẻ theo bệnh viện Bristol Anh Quốc 

3. Gặp khó khăn khi đại tiện

Trẻ táo bón thường sợ đi vệ sinh vì phải rặn nhiều, đau hậu môn, mặt đỏ bừng, người vã mồ hôi, thậm chí khóc lóc, la hét vì không thể đi vệ sinh và đau rát.

4. Bụng bị căng trướng, sờ cứng

Thức ăn được các enzyme cắt thành phân tử nhỏ để cơ thể tiêu hóa, hấp thu và đào thải cặn bã ra ngoài. Tuy nhiên, đối với trẻ bị bón, các chất cặn bã trong đồ ăn thức uống không đào thải được ra ngoài, từ đó khiến các chất độc tích tụ gây đầy hơi, trướng bụng và căng cứng.   

Hậu quả của táo bón ở trẻ em

Táo bón ở trẻ nhỏ là một vấn đề phổ biến đối với trẻ em ở bất kỳ độ tuổi nào. Bởi vậy, không ít cha mẹ cho rằng tình trạng táo bón có thể tự hết mà không cần can thiệp gì. Đôi  khi, chính sự chủ quan và thiếu hiểu biết này có thể khiến trẻ gặp phải nhiều biến chứng vô cùng nguy hiểm, từ đó gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ.

Cha mẹ nên biết đến một số hậu quả của táo bón ở trẻ em sau đây:

• Trĩ: Đây là một biến chứng nghiêm trọng và thường gặp nếu trẻ bị táo bón lâu ngày. Nguyên nhân chính của bệnh lý này là vì phân ứ đọng dài ngày bên trong trực tràng, cản trở sự lưu thông, tuần hoàn máu. Tình trạng này kết hợp việc rặn quá sức khi đi đại tiện khiến tĩnh mạch hậu môn trực tràng căng giãn, từ đó hình thành các búi trĩ.
• Nứt hậu môn: Phân tích tụ lâu ngày trong trực tràng sẽ trở thành một khối lớn và cứng khiến trẻ đại tiện khó khăn. Việc rặn mạnh có thể làm hậu môn bị nứt rách và đau rát.
• Nhiễm nấm, vi khuẩn: Trực tràng và hậu môn thường xuyên có nhiều loại vi khuẩn. Phân to và cứng làm tổn thương trực tràng, hậu môn tạo nên những vết nứt, rách. Nếu không vệ sinh sạch sẽ, vị trí này có thể dễ dàng bị viêm nhiễm. Trẻ khi bị viêm nhiễm thường ngứa ngáy khó chịu, gãi mông từ đó tạo nên nhiều vết xước và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Nếu cha mẹ không phát hiện kịp thời, trẻ có thể bị áp xe hậu môn. Quá trình điều trị sẽ phức tạp, khó khăn, thậm chí cần duy trì cả cuộc đời.

Hậu quả của táo bón ở trẻ vô cùng khó lường nếu cha mẹ không quan tâm theo dõi 

• Gây độc hệ thần kinh: Chất thải tích tụ lâu ngày trong trực tràng sẽ làm cơ thể hấp thu ngược các chất độc. Từ đó gây hại cho hệ thần kinh làm trẻ khó chịu, cáu kỉnh, chán ăn và mệt mỏi. Do đó hậu quả của táo bón ở trẻ nhỏ không chỉ dừng lại ở mặt thể chất mà ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ, làm trẻ mất tập trung.
• Giãn đại tràng: Nếu không được điều trị táo bón cho trẻ kịp thời, trẻ có thể bị giãn đại tràng, làm giảm cảm nhận của trực tràng và gây mất phản xạ buồn đi vệ sinh. Điều này không chỉ làm tình trạng táo bón ở trẻ thêm nghiêm trọng mà còn khiến trẻ rối loạn đại tiện, són phân lỏng.

Cách chăm sóc khi trẻ táo bón

Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu trẻ táo bón cha mẹ cần kịp thời điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt cho trẻ phù hợp. Nếu bé bị bón nghiêm trọng hoặc kéo dài thì cần được thăm khám tại các cơ sở y tế để được bác sĩ tư vấn phương pháp điều trị hiệu quả. Cha mẹ có thể áp dụng một số cách hỗ trợ điều trị táo bón cho trẻ tại nhà sau đây:

1. Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng

• Đối với trẻ đang bú mẹ: Trẻ đang bú mẹ bị táo bón có thể do người mẹ táo bón kinh niên. Cha mẹ cần đánh giá trẻ đã được uống đủ lượng sữa một ngày hay không, sau đó điều chỉnh lại chế độ ăn của mẹ, hạn chế những thực phẩm không tốt như các chất kích thích, đồ cay nóng. Người mẹ cũng cần được bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng đặc biệt là chất xơ từ rau củ quả và uống đủ nước mỗi ngày để giải quyết tình trạng táo bón.
• Đối với trẻ uống sữa công thức: Cha mẹ nên pha sữa đúng tỷ lệ theo hướng dẫn được nhà sản xuất in trên hộp sữa, đồng thời tư vấn chuyên gia để lựa chọn loại sữa dễ tiêu hóa, phù hợp với trẻ. 

Điều chỉnh chế độ ăn uống là một trong những cách điều trị táo bón ở trẻ 

• Đối với trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên: Trẻ từ 6 tháng tuổi bắt đầu bước vào chế độ ăn dặm càng có nguy cơ bị táo bón cao so với những độ tuổi khác, do hệ tiêu hóa của trẻ còn non nớt chưa kịp thích ứng với chế độ ăn mới. Cha mẹ nên chọn thức ăn mềm, dễ nhai sau đó điều chỉnh độ đặc của thức ăn theo sự phát triển của trẻ, hạn chế cho trẻ ăn các thực phẩm quá đặc cứng, khó tiêu hóa. Cha mẹ nên cho trẻ ăn các chất xơ hòa tan có nhiều trong hoa quả để giúp trẻ tiêu hóa dễ dàng. Đồng thời, không nên cho trẻ uống các loại nước ngọt, đồ uống chứa caffeine và thay bằng các loại nước ép sinh tố. Một số thực phẩm trẻ táo bón không nên ăn như thịt đỏ, thực phẩm giàu chất đạm, đồ chiên, đồ nướng…
• Bổ sung đủ nước cho trẻ mỗi ngày: Trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi không cần bổ sung thêm nước do trẻ đã được bổ sung nước thông qua sữa mẹ hoặc sữa công thức. Đối với trẻ từ 6 tháng trở lên cha mẹ có thể tham khảo lượng nước cần bổ dung trong bảng sau:

2. Điều chỉnh chế độ sinh hoạt của trẻ

Một trong những cách điều trị táo bón ở trẻ nhỏ là điều chỉnh chế độ sinh hoạt hằng ngày của trẻ nhỏ. Cha mẹ nên chú ý đến những thói quen sau của trẻ

• Thói quen đi vệ sinh: Cha mẹ nên tập cho trẻ đi vệ sinh vào thời gian cố định sau các bữa ăn bằng cách nhắc nhở và khuyến khích trẻ mỗi ngày. Thời gian đi vệ sinh có thể là sau bữa sáng hoặc bữa tối. 
• Tư thế đi vệ sinh: Tập cho trẻ đi vệ sinh theo tư thế giữa hai đầu gối cao hơn phần hông bằng cách cho trẻ dẫm chân lên ghế khi đi cầu.

Theo dõi và điều chỉnh thói quen đi vệ sinh của trẻ để phòng ngừa táo bón ở trẻ 

• Thói quen vận động: Khuyến khích trẻ vận động nhiều hơn bằng cách cho trẻ tham gia các trò chơi hoặc tập thể dục, thể thao. Thói quen vận động không chỉ cải thiện thể lực và tăng khả năng phát triển cho trẻ nhỏ mà còn giúp kích thích cơ bụng, cơ hậu môn vận động tốt hơn, giúp cải thiện tình trạng táo bón.

3. Điều chỉnh cách chăm sóc trẻ

Để giảm tình trạng táo bón của trẻ, cha mẹ có thể thực hiện động tác massage đơn giản bằng cách nhẹ nhàng xoa bụng trẻ từ phải qua trái theo chiều kim đồng hồ. Để động tác massage có hiệu quả, cha mẹ nên xoa từ ba đến bốn lần trong khoảng cách giữa hai bữa ăn. Tuy nhiên, cha mẹ lưu ý không thực hiện các động tác này ngay sau khi trẻ ăn xong.

Khuyến khích trẻ vận động và massage bụng cho trẻ để cải thiện tình trạng táo bón

Ngoài ra, cha mẹ nên theo dõi thói quen đi vệ sinh của trẻ, lập bảng biểu và ghi chú thời gian cụ thể để nắm bắt chính xác tình trạng của trẻ. Trong trường hợp trẻ bị táo bón, nứt kẽ hậu môn thì cha mẹ cần vệ sinh thật sạch hậu môn cho trẻ sau mỗi lần đi vệ sinh. 

4. Điều trị bằng thuốc uống

Bé bị táo bón nên uống thuốc gì là câu hỏi được nhiều cha mẹ đặt ra khi trẻ táo bón lâu ngày. Bác sĩ Đinh Thị Kim Liên khuyên rằng, cha mẹ chỉ nên sử dụng thuốc điều trị sau khi cải thiện chế độ ăn mà triệu chứng táo bón không thuyên giảm. Cha mẹ nên ưu tiên sử dụng thuốc uống làm mềm phân để giúp cấu trúc phân mềm hơn, dễ điều chỉnh dựa trên tình trạng của trẻ. 

Cha mẹ chỉ nên dùng thuốc khi có sự tư vấn của bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn. Ngoài ra bác sĩ cũng có thể chỉ định một số loại thuốc khác như thuốc nhuận tràng, thuốc đút hậu môn, thụt hậu môn, thuốc chống táo bón,…

Chống táo bón cho trẻ như thế nào?

Để phòng ngừa táo bón ở trẻ, cha mẹ cần lên kế hoạch cho chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu chất xơ, đồng thời khuyến khích trẻ uống đủ nước mỗi ngày. Việc rèn cho trẻ thói quen vệ sinh, thói quen tích cực vận động, rèn luyện thể chất cũng giúp chống táo bón cho trẻ và hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện hơn.

Vận động để phòng ngừa táo bón ở trẻ và giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất 

Trong trường hợp trẻ bị táo bón lâu ngày kèm những dấu hiệu bất thường như mệt mỏi, chán ăn, sụt cân, tiêu ra máu, sốt cao,… cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để thăm khám và điều trị theo tư vấn bác sĩ. Sự quan tâm và hiểu biết của cha mẹ chính là chìa khóa mấu chốt giúp trẻ kịp thời cải thiện triệu chứng táo bón nói riêng và sức khỏe toàn diện nói chung.

Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome hiện là một trong những hệ thống y tế uy tín hàng đầu chuyên tiếp nhận thăm khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan đến dinh dưỡng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Thông qua quy trình thăm khám, tư vấn toàn diện, Nutrihome sẽ chẩn đoán chính xác tình trạng, nguyên nhân khiến trẻ bị táo bón từ đó đưa ra phương hướng điều trị phù hợp. 

Ngoài ra, Nutrihome sẽ giúp cha mẹ có thêm kiến thức bổ ích về cách chăm sóc và bổ sung dưỡng chất cho trẻ nhỏ, trong đó có việc xây dựng thực đơn, chế độ ăn uống khoa học, cân đối nhằm cải thiện nhanh nhất, hiệu quả nhất tình trạng táo bón ở trẻ.